منظر كه عقيده فرد درباره حجاب چگونه است، مورد بررسى قرار مى گيرد: آيا وى حجاب را امرى پسنديده و مفيد تلقّى مى كند يا آن را محدوديت و بى ارزش مى داند؟ اين جنبه، « شناختىِ » مسئله حجاب است.
و امّا از اين منظر كه حجاب چه احساس و هيجاناتى را در فرد بر مى انگيزد، و آيا احساس خوشايندى را در فرد ايجاد مى كند يا احساس ناخوشايندى را، و آيا او را داراى نشاط و احساس ايمنى مى سازد يا افسرده و غمگين مى كند، بُعد عاطفى (احساسىِ) حجاب مطرح مى گردد.
و در نهايت، اين كه اين شخص چه قدر به مسئله حجاب پايبند است و چه قدر و چگونه خود را مى پوشاند، بُعد عملى (رفتارى) حجاب را بررسى مى كند.
بر همين اساس، پديده هاى ديگر بشرى را نيز مى توان بررسى كرد و ما در اين جا حسادت را از اين سه منظر، مورد بررسى قرار مى دهيم.

يك . جنبه عاطفى حسادت

احساسات و هيجاناتى كه شخص حسود به هنگام تجربه حسادت ممكن است در خود مشاهده كند، يك امر پديدار شناختى است كه حسود آن را به صورت علم حضورى درك مى كند. برخى از اين احساسات كه در احاديث ذكر شده اند، عبارت اند از:

۱. احساس نارضايتى از زندگى

امام على عليه السلام مى فرمايد:
مَنْ رَضِىَ بِحالِهِ ، لَمْ يَعْتَوِرْهُ الْحَسَدُ . ^۱ كسى كه به وضعيت خود خشنود باشد، هيچ وقت دچار حسد نمى شود.
هر قدر انسان از زندگى خود بيشتر احساس نارضايتى كند، امكان حسود شدنش بيشتر است. حسود، خود را از لذّت چيزهاى مطبوعى كه اكنون در اختيار دارد ،

الْحاسِدُ يُظْهِرُ وُدَّهُ فى أَقْوالِهِ وَ يَخْفى بُغْضَهُ فى أَفْعالِهِ ، فَلَهُ اسْمُ الصَّديقِ وَصِفَةُ الْعَدُوِّ . ^۱ حسود، دوستى خود را در گفتارش اظهار مى كند و بغض دشمنى خود را در كارهايش مخفى مى نمايد. پس، اسم دوست را دارد و صفت دشمن را.
بر همين اساس به سختى مى توان به وجود اين نشانه ها پى برد و يا آنها را فاش ساخت. به عبارت ديگر، اين نشانه ها ممكن است زير چندين حجاب ضخيم پوشيده شده باشند و تحويل ديگران داده شوند. نيز ممكن است در صورت آشكار شدن، با تأويلات و تفسيرات گوناگون، نه تنها قبح آنها از بين برده شود ، بلكه براى آنها چنان ضرورتى ساخته شود كه بالاتر از هر ضرورتى جلوه كند .
نكته ديگرى كه تذكّر آن خالى از فايده نيست، اين كه: همان طور كه در فصل هاى بعدى خواهد آمد، به دليل آن كه ريشه اصلى حسادت، احساس حقارت (كهترى) است و از آن جا كه اين احساس ـ چنان كه پيش تر نيز گفته شد ـ ريشه بسيارى از اختلالات شخصيتى و هيجانى ديگر است، بسيارى از نشانه هايى كه براى فرد حسود در احاديث ذكر شده اند، از همين باب اند. به عبارت ديگر، چون ريشه اين صفات و رفتارها يكى است، مى توان از وجود يكى به وجود ديگرى پى برد و در حقيقت، همگى نشانه يك امرند و آن، وجود احساس ذلّت و حقارت در فرد است.

جنبه هاى سه گانه حسادت

پديده هايى كه به انسان مربوط مى شوند، معمولاً داراى جنبه هاى سه گانه عاطفى، شناختى و رفتارى هستند. بر اين اساس، حسادت را كه يك پديده خاصّ انسانى است، يك بار از بُعد ذهنى و باورهاى فرد، مورد شناسايى و ارزيابى قرار مى دهيم، سپس بُعد احساسى (عاطفى) آن را مورد دقّت قرار مى دهيم و آن گاه آن را از بُعد رفتارى (عملى) و جلوه هاى بيرونى، بررسى مى كنيم. مثلاً « حجاب » يك بار از اين