فصل چهارم : سبب شناسى حسادت

سبب شناسى، يكى از مباحث مهم در بحث حسادت براى چگونگى مواجه شدن با آن است. به طور كلّى، سبب شناسى يك پديده منفى، اين امكان را به وجود مى آورد كه با شناخت علل بروز آن پديده، به پيشگيرى و درمان آن همّت گمارد ؛ چرا كه اصولاً پيشگيرى و درمان، بدون برخوردارى از تصويرى دقيق از عوامل شكل دهنده يك پديده منفى، ممكن نيست.
بنا بر اين، در بحث از حسادت نيز پيش از هر اقدامى، بايد به سبب شناسى آن پرداخت و سپس راه هاى پيشگيرى و درمان را بر اساس آن تعيين نمود.
در مبحث سبب شناسى حسادت، دو محور عمده وجود دارد: زمينه شناسى و علّت شناسى.

الف. زمينه شناسى حسادت

در بحث حسادت، يكى از موضوعات بسيار مهم، شناخت زمينه هاى حسادت است، چنان كه گفته اند: قابليت ، اصل مهم براى تهذيب نفوس است.

باران كه در لطافت طبعش خلاف نيستدر باغ، لاله رويد و در شوره زار ، خس. ^۱
ب

مرتفع شود و ديگر او دچار رنج نگردد. به عبارت ديگر، حسود به خاطر جبران حقارت درونى خود، برترى ديگران را انكار مى كند تا موقعيت خود را در ظاهر حفظ نمايد و دچار رنج ناشى از احساس ضعف و حقارت نگردد.

۱۰. سپاس نگزاردن بر احسان ديگران

پذيرش، تأييد و ارزشمندى اى كه شخص نسبت به خويشتن احساس مى كند، « عزّت نفْس » يا « حرمت خود » خوانده مى شود و در اسلام نيز در اين باره مباحثى با عنوان « كرامت انسانى » مطرح گرديده است. در هر فردى همراه با زيستن در محيط خانواده و اجتماع، نياز به « احساس ارزشمندى » به نحو متعادل پديد مى آيد كه در صورت ارضا، موجب عزّت نفْس و كرامت وى مى گردد . اگر اين نياز ارضا نشود، ممكن است فرد دچار احساس حقارت شود.
فرد حسود به علّت احساس حقارت مزمن، از دوست داشتنى بودن خود، مطمئن نيست و خود را لايق توجّه و محبّت ديگران نمى داند. از اين رو به كسانى كه به او احسانى مى كنند نيز بدگمان است، به طورى كه غالباً تصوّر مى كند يك مقصود مزدورانه در پس هر مهربانى، نهفته است. در نتيجه احسانى كه به حسود مى شود، هرگز مورد سپاس او واقع نمى شود. امام على عليه السلام مى فرمايد:
مَنْ حَسَدَكَ ، لَمْ يَشْكُرْكَ عَلى إِحْسانِكَ إِلَيْهِ . ^۱ كسى كه به تو حسد مى ورزد، احسان تو را سپاس نمى گويد.
حسود در هنگام احسان بر او، نه تنها سپاس گزار نمى شود، بلكه از آن رنج مى كشد. از اين رو، امام على عليه السلام مى فرمايد:
عَذِّبْ حُسّادَكَ بِالإِْحْسانِ إِلَيْهِمْ. ^۲ حسودانت را با احسان بر آنان، رنج بده .