دو . جنبه شناختى حسادت

به طور كلّى مى توان گفت اكثر اختلالات روانى و هيجانى، ناشى از ضعف شناخت و باورهاى نادرستى هستند كه شخص مبتلا، پيوسته آنها را به صورت جملاتى در ذهن خود مرور مى كند، تا جايى كه به گزاره هايى صحيح، خدشه ناپذير و مورد قبول نزد وى در مى آيند.
همه نظريه پردازان شناختى هيجان، دو اصل مربوط به هم را تأييد كرده اند:
الف. هيجانات، بدون يك ارزيابى (شناخت) قبلى از رويداد زندگى، رخ نمى دهند.
ب. ارزيابى، موجب بروز هيجان مى شود، نه خود رويداد زندگى.
بنا بر اين، اگر ارزيابى ما از رويدادهاى زندگى، اشتباه باشد ، هيجانى كه در ما ايجاد مى شود، نامتناسب و ناهنجار خواهد بود. بر اين اساس، حسد نيز كه يك هيجان ناهنجار و منفى است، در نتيجه ارزيابى (شناخت) نادرست و باور ناصواب در فرد پديد مى آيد . پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مى فرمايد:
الدُّنْيا دارُ مَنْ لا دارَ لَهُ ... وَعَلَيْها يَحْسُدُ مَنْ لا فِقْهَ لَهُ . ^۱ دنيا خانه كسى است كه خانه اى ندارد... و كسى بر آن حسادت مى ورزد كه فهم (شناخت) صحيحى ندارد .
شخص حسود، كسى است كه خيلى كم در مورد خودش مى داند و در حقيقت، هيچ اطلاّعى از توانايى هاى خويش ندارد. به همين دليل، زندگى اش را بر اساس يك شخصيت بيگانه برنامه ريزى كرده، خود را با گروهى مقايسه مى نمايد كه به طبقه اجتماعى ديگرى تعلّق دارند و با ارزش هاى اخلاقى و اجتماعى متفاوتى زندگى مى كنند؛ كسانى كه شخص حسود هرگز نمى تواند خودش را به آنها برساند.
بنا بر اين، عمدتاً دو نوع اشكال شناختى را مى توان در حسود شناسايى نمود:
الف. ضعف شناختى در ارزيابى ماهيت و سرمايه هاى درونى خود .
ب. خطا در ارزيابى قوانين بيرون از ذات خويش.

بنا بر اين، حسادت، همواره نشانه ضعف اخلاق و فقر شديد عاطفه به شمار آمده است. فرد حسود، پيوسته بر آن است تا خلأ باطنى خود را كه آن را غالباً احساسات گران بار حقارت و خودكم بينى اشغال كرده است، به گونه اى پر سازد.
در بحث علّت شناسى حسادت، به اين موضوع از زاويه اى ديگر پرداخته خواهد شد.

۹ . احساس بُخل

امام على عليه السلام مى فرمايد:
اَلْحاسِدُ... بَخيلٌ بِما لا يَمْلِكُهُ . ^۱ حسود... به آنچه مالك آن نيست ، بخل مى ورزد.
از اين حديث مى توان شدّت بخل حسود را درك كرد؛ زيرا آن كه به مالى كه متعلّق به او نيست، بخل مى ورزد، به مال خود چه بخلى مى تواند داشته باشد!؟ از اين رو در بعضى از احاديث، براى حسود، واژه « شُحّ (بخل شديد) » به كار رفته است . امام على عليه السلام مى فرمايد:
اَلْحَسَدُ عَيْبٌ فاضِحٌ وَ شُحٌّ فادِحٌ . ^۲ حسد، عيبى است كه موجب فضاحت مى شود و بُخلى ، سنگين (شاق) است.
سعدى در گلستان خود مى نويسد:
حسود، از نعمت حق بخيل است و بنده بى گناه را دشمن مى دارد.

مردكى خشك مغز را ديدمرفته در پوستين صاحب جاه
گفتم: اى خواجه! گر تو بدبختىمردمِ نيك بخت را چه گناه؟ ^۳