271
شناخت نامه حدیث - جلد اول

روايات موجود در جوامع حديثى، به ويژه كتب اربعه، به واكنش گروهى از عالمان در سده يازدهم هجرى منجر شد كه نتيجه آن پديد آمدن اخباريان و رويكرد اعتمادبخشى تام به روايات، به ويژه روايات كتب اربعه بود.

رويكرد جديد، همراه با اخبارگرايى شديد خود، بر كنار نهادن قرآن كريم از دايره افاده و استفاده، كنار نهادن اصول فقهِ برگرفته از قواعد عقلى و اجماع، به عنوان شيوه پذيرفته اهل سنت تأكيد داشت. رويكرد اخباريگرى كه حدود دو سده استمرار داشت، بر سير روند تفكر شيعه اثرگذارد و برخى آسيبها را بر روند اين تفكر وارد ساخت. اگر چه با نگارش آثار متعدد حديثى و ترويج نگاشته‏هاى حديثى، زمينه تحقيقات بيشتر نقلى را هم فراهم ساخت و آثار ماندگارى با اين رويكرد پديد آورد.

در سده سيزدهم هجرى، مرحوم وحيد بهبهانى پس از براندازى تفكر اخباريگرى، شيوهاى جديد در اعتبار بخشى و اعتمادسازى به روايات ايجاد كرد كه رويكردى ميانه و گونه‏اى وثوق صدورى براساس داشته‏هاى موجود زمانه خود بود.

روشن است كه در اين سال‏ها، بسيارى از قرائن موجود در كنار روايات كه در سده‏هاى اوليه موجود بود، از ميان رفته و قابل بازيابى نبود. از اين رو، نياز به پى‏ريزى ملاك‏ها و معيارهايى براى اعتبار سنجى روايات براساس رويكرد وثوق صدورى احساس مى‏شد كه اين مهم را مرحوم وحيد بهبهانى به انجام رساند.۱

پس از وى، هر دو رويكرد وثوقِ سندى و وثوقِ صدورى، در كنار هم به حيات خود ادامه دادند. فقيهانى چون شيخ انصارى، محقق همدانى و آية اللّه‏ بروجردى رويكرد وثوق صدورى را با ويژگى‏هاى خاص خويش مطرح كردند همچنان كه برخى عالمان، همانند آية اللّه‏ خويى و بسيارى از شاگردان ايشان، رويكرد سندمحور را در اعتماد به حديث پى گرفته و نگاشته‏هايى همچون "معجم رجال الحديث" را

1.. الفوائد الرجالية للبهبهانى : ص ۵۹ و ۶۰ ، الفائد الحائرية : ص ۲۲۴ ـ ۲۳۳ .


شناخت نامه حدیث - جلد اول
270

صدورى به وثوق سندى تغيير يافت.

ادعاى اصلى بنيان‏گذاران شيوه نوين آن بود كه ما راهى براى دستيابى به قرائن اثرگذارى كه در اختيار قدما بود، نداريم. از اين رو، راهى اجتهادى براى اعتبار سنجى روايات وجود ندارد. بر اين پايه، نياز به ضابطه علمى دقيق، فنى، اجتهادى و قابل سنجش و بازخواست براى اعتبار سنجى احساس مى‏شود. بهترين راهكار در اين مرحله، شيوه ارزيابى سندى براساس وثاقت راويان واقع در سلسله اسناد روايت است.

تغيير رويكرد عالمان از معيار وثاقت صدورى به معيار وثاقت سندى و رجالى سبب شد تا بسيارى از متون روايى پيشين كه نزد قدماى اصحاب اماميه، معتبر و صحيح شمرده مى‏شدند، بر اساس سنجش با معيار جديد، معتبر شمرده نشوند.۱

در حقيقت از سده هفتم هجرى، رويكرد وثوق صدورى كه مبتنى بر قرائن و عوامل متعدد اعتباربخشى بود، تنها بر يك جزء از عوامل پيشين تمركز يافت و تشخيص اعتبار حديث تنها براساس وثاقت راويان موجود در سلسله سند صورت گرفت.

اين رويكرد در آثار عالمانى همچون علامه حلى، شهيد ثانى، صاحب معالم و صاحب مدارك، نمودى ويژه يافت. اين شيوه حدود چهار سده استمرار يافت و شيوه پيشين را به محاق كشانيد.

اصرار بر شيوه سندمحور، افراط در استفاده از آن و ضعيف شمردن بسيارى از

1.. براى نمونه بيش از نيمى از روايات كتاب شريف الكافى مطابق با معيار جديد، ضعيف تلقى مى‏شوند در حالى كه ثقة الاسلام كلينى رحمه‏الله در مقدمه كتاب خود آنها را صحيح برشمرده و اين اعتبارسنجى در بيشتر موارد مورد قبول عالمان پس از ايشان نيز قرار گرفته است.
همچنين نزديك به يك سوم روايات كتاب من لايحضره الفقيه، عنوان روايت مرسل يافته و ضعيف سندى شمرده شده‏اند ؛ در حالى كه شيخ صدوق رحمه‏الله آنها را معتبر دانسته و حجت ميان خود و خداى خود مى‏شمرد ؛ زيرا از مصادر و منابع مشهور حديثى انتخاب شده‏اند.

  • نام منبع :
    شناخت نامه حدیث - جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری با همکاری جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1749
صفحه از 501
پرینت  ارسال به