231
شناخت نامه حدیث - جلد اول

نمونه‏ها

حديث بشارت پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله به ظهور امام مهدى عليه‏السلام، نمونه تحريف متن است. متن اصلى حديث، طبق نقل طبرانى و بسيارى از محدّثان، چنين است:

قَالَ رَسُولُ اللّه‏ِ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله: لا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى يملِك رَجُلٌ مِن أهلِ بَيتى يواطِئُ اسمُهُ اسمى، يَملَأُ الأَرضَ عَدلاً وَ قِسطاً كَمَا مُلِئَت ظلما وَ جورا.۱

پيامبر خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود: «قيامت بر پا نمى‏شود، تا آن هنگام كه مردى از اهل بيت من به قدرت رسد؛ مردى كه نامش، نام من است و زمين را از عدل و داد مى‏آكنَد، همان گونه كه از جور و ستم، آكنده شده است».

چند نقل ديگر نيز كه طبرانى در همين باب آورده، مشابه اين حديث است؛ امّا در يك نقل، پس از «اسْمُهُ اسْمى»، اين عبارت افزوده شده است: «واسم أبيه اسم أبى».۲ اگر چه احتمال‏ها و تكلّفاتى در توجيه نقل محرّف اين حديث، گزارش شده است؛۳ امّا به گمان فراوان، اين افزوده، تحريفى است براى تطبيق يافتن حديث مشهور پيامبر خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله بر يكى از مدّعيان مهدويت، مانند: محمّد پسر منصور دوانيقى، يا محمّد نفس زكيّه كه نام پدر هر دو تن، عبد اللّه‏ بوده است.

نمونه كاستن از متن اصلى، در حديث زير ديده مى‏شود.

إبراهيم بن أبي محمود: قُلتُ لِلرِّضا عليه‏السلام: يَابنَ رَسولِ اللّه‏ِ ! ما تَقولُ فِي الحَديثِ الَّذي يَرويهِ النّاسُ عَن رَسولِ اللّه‏ِ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله أنَّهُ قالَ: إنَّ اللّه‏َ ـ تَبارَكَ وتَعالى ـ يَنزِلُ في كُلِّ لَيلَةِ جُمُعَةٍ إلَى السَّماءِ الدُّنيا ؟

فَقالَ عليه‏السلام: لَعَنَ اللّه‏ُ المُحَرِّفينَ الكَلِمَ عَن مَواضِعِهِ، وَاللّه‏ِ ما قالَ رَسولُ اللّه‏ِ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله ذلِكَ، إنَّما قالَ عليه‏السلام: «إنَّ اللّه‏َ ـ تَبارَكَ وتَعالى ـ يُنزِلُ مَلَكا إلَى السَّماءِ الدُّنيا كُلَّ لَيلَةٍ فِي الثُّلُثِ الأَخيرِ ولَيلَةَ الجُمُعَةِ في أوَّلِ اللَّيلِ، فَيَأمُرُهُ فَيُنادي: هَل مِن سائِلٍ فَاُعطِيَهُ ؟ هَل مِن تائِبٍ فَأَتوبَ عَلَيهِ ؟ هَل مِن مُستَغفِرٍ فَأَغفِرَ لَهُ ؟ يا طالِبَ الخَيرِ أقبِل، ويا طالِبَ

1.. المعجم الكبير : ج ۱۰ ص ۱۳۳ ح ۱۰۲۱۴ .

2.. همان، ح ۱۰۲۱۳.

3.. ر . ك : معجم احاديث الإمام المهدى عليه‏السلام : ج ۱ ص ۱۷۸ .


شناخت نامه حدیث - جلد اول
230

۲. تحريف

واژه «تحريف»، از «ح ر ف» به معناى «كناره و لبه» ريشه مى‏گيرد و به معناى كج و خم كردن، تغيير دادن و از جايگاه خود بيرون بردن است. در دانش حديث، اصطلاح «تحريف»، دست كم به دو معناست و در اين‏جا مقصود ما، «دگرگون ساختن سند يا متن براى اغراض نادرست»، يعنى تحريف لفظى است۱. در اين تعريف، اندازه و شكل اين دگرگونى، تأثيرى در صدق تحريف ندارد و لازم نيست مانند آنچه در تصحيف گفته شده است، متنِ دگرگون شده، به متن اصلى شبيه باشد. از اين رو، هر تغيير كوچك و بزرگى كه به قصد و غرض فاسدى در حديث روى دهد، تحريف ناميده مى‏شود.

تحريف، بيشتر در متن روى مى‏دهد، نه سند. تحريف متن، گاه با تغيير شكل و تبديل حروف است و گاه به صورت افزودن و كاستن يك، يا چند كلمه. در تحريف، كمّيت تغيير، مهم نيست. آنچه براى تحريف كننده مهم است، رسيدن به خواسته خويش است كه گاه با افزودن و حذف چند كلمه، متن حديث را به صورت دلخواه خود در مى‏آورد و گاه با جا به جايى و تبديل يكى دو حرف.

تحريف كننده سند حديث نيز با افزودن يك صفت به راوى، يا تغيير نام پدر و جدّ، اعتبار حديث را به صورت مطلوب خود تغيير مى‏دهد. او اگر در پى معتبر كردن حديثى باشد، نام راوى ضعيف را حذف و نام راوى معتبرى را مى‏نهد، يا صفت و نام پدر و جدّ او را حذف مى‏كند، يا نامى خودساخته به آن مى‏افزايد تا با فردى موثّق مشتبه شود. اگر تحريف كننده به دنبال بى‏اعتبار كردن حديث باشد، نام راوى معتبرى را با نام راوى نامعتبرى جا به جا مى‏كند. كشف و حلّ تحريف‏هاى سندى به عهده علم رجال و فنّ طبقات است.

1.. براى آگاهى از تحريف معنوى ، ر . ك : ص ۴۷۱ .

  • نام منبع :
    شناخت نامه حدیث - جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری با همکاری جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1383
صفحه از 501
پرینت  ارسال به