419
شناخت نامه حدیث - جلد اول

متّكى بر حافظه خود بودند، ميان روايات، اختلاف پديد آيد و اين عوارض و آسيب‏ها، مقدمه‏اى بر ايجاد اختلاف روايات با يكديگر شدند. تدوين حديث، مى‏توانست اختلاف‏هاى ميان روايات را به شدّت كاهش دهد؛ ولى متأسّفانه، كتابت نشدن احاديث، سبب شد نقل‏هاى متفاوت و گوناگون از يك واقعه، معارض جلوه كنند و نقل‏هاى مكرّر و چند باره روايت، سبب دورى از متن اصلى و اوّليه شوند.

۴. اعتبار يافتن آراى خطاپذير

هر نظام اجتماعى، نيازمند تكيه‏گاهى قوى و امين براى نظم بخشيدن به قواعد و قوانين حاكم بر جامعه است. تبلور اين قوانين در جامعه اسلامى، در آموزه‏هاى قرآن و معصومان عليهم‏السلام جلوه مى‏كند. در اين ميان، اهل سنّت كه تنها به عصمت پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله باور داشتند، براى رسيدن به تعالى خود و جامعه خويش، بيش از ديگران نيازمند ثبت سخنان پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله بودند. آن گاه كه سخنان پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله ثبت و تدوين نشدند، آنان براى برآورده ساختن نياز جامعه به قانون و مقابله با چالش پديد آمده، رو به سراب آوردند و قول و فعل غير معصوم، يعنى گفتار و كردار خلفا، حكّام، صحابيان و تابعيان را حجّت شمردند؛ زيرا نظام اجتماعى بدون آن، قادر به رفع آسيب‏ها و ترميم چالش‏هاى موجود در جامعه نبود. خلفا، حكام، صحابيان و تابعيان نيز شخصيت‏هاى گوناگون و اخلاق متفاوتى داشتند و بدون در اختيار داشتن معيار حق و واقع، مطابق با ذوق و استحسان خويش، سخن مى‏گفتند و حتّى در بسيارى موارد با يكديگر مبارزه و منازعه مى‏كردند. اين ناهماهنگى و نابسامانى، سبب پديدار شدن اختلاف‏هاى بيشتر در جامعه مى‏شد.

۵. دور كردن اهل بيت عليهم‏السلام از صحنه سياسى جامعه

جلوگيرى از تدوين حديث، سبب شد تا فضائل اهل بيت عليهم‏السلام كه بر زبان پيامبر خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله جارى شده بودند، فراموش شوند و امام على، فاطمه و اهل بيت عليهم‏السلام به فراموشى


شناخت نامه حدیث - جلد اول
418

شعبى نيز مشابه اين سخن را بيان كرده است:

من يك سال همراه عبد اللّه‏ بن عمر بودم و با او نشست و برخاست داشتم و او حتّى يك حديث از پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله براى من نقل نكرد.۱

البته برخى منابع شيعى، نقل نشدن حديث از سوى عبد اللّه‏ بن عمر را به دستور معاويه مى‏دانند. در برخى منابع آمده است كه معاويه به او پيام داد: «اگر گزارش شود كه حديث نقل مى‏كنى، تو را خواهم كشت».۲

روشن است كه اين عمل با فرمان پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله كه «حديث مرا بشنويد و به ديگران منتقل كنيد»،۳ مخالف بود.

۲. رواج احاديث جعلى

عدم كتابت و تدوين احاديث و در اختيار نبودن مرجع معتبر شناسايى و تميز احاديث صحيح از متون غير صحيح، سبب شدند تا زمينه فعّاليت براى جاعلان حديث، در دوره‏هاى بعد فراهم آيد و نااهلان و دنيامداران، انديشه‏ها و تمايلات خود را به پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله نسبت دهند. از اين رو، كسانى كه در پى كسب قدرت، ثروت و مكنت بوده‏اند، يا وجاهت نزد حاكمان و قدرت‏مداران را طلب مى‏كردند، با جعل حديث مورد نظر آنان، خود را به آنها نزديك ساخته و منافع خويش را تأمين مى‏كردند. پديد آمدن نظريه عدالت صحابيان كه نظريه‏اى سياسى براى مقدّس نشان دادن همه اصحاب بود، زمينه جعل حديث را گسترش داد و اين جعليات، گسترده شدند تا آنجا كه در برابر بسيارى از احاديث مهم و اثرگذار، احاديث جعلى پديد آمدند.

۳. اختلاف ميان احاديث

ثبت نكردن احاديث، موجب آن شد كه به دليل خطا، نسيان و غفلت راويانى كه تنها

1.. سنن ابن ماجة : ج ۱ ص ۱۱ ح ۲۶ .

2.. وقعة صفّين : ص ۲۲۰.

3.. ر . ك : ح ۱۹۱ و ۱۹۲ .

  • نام منبع :
    شناخت نامه حدیث - جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری با همکاری جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1541
صفحه از 501
پرینت  ارسال به