243
شناخت نامه حدیث - جلد اول

۱. سستىِ حلقه‏هاى سند

حديث، از طريق زنجيره نه چندان كوتاهى از راويان و نويسندگان به ما رسيده است و اعتبار و استوارى اين زنجيره، وابسته به اعتبار يكايك حلقه‏هاى آن است. اگر حتّى يك تن از افراد واقع در سند حديث را نشناسيم، يا نزد پژوهشگر و بر مبناى از پيش پذيرفته‏اش، معتبر نباشد،۱ آن گاه مجموع سند، دچار آسيب مى‏شود و اعتبار كافى را ندارد. اشتراك نام يك راوى معتبر با يك راوى نامعتبر، يا تغيير نام او به نامى ناشناس، يا نامعتبر نيز از آسيب‏هاى رايج و جدّى در اين عرصه است كه در موارد فراوانى، با كمك دانش رجال و قواعد اين علم در شناسايى اسامى مشترك، قابل حلّ است.

گفتنى است گاه نام راوى به گونه‏اى طرح مى‏شود كه در نگاه نخست، ناشناس به نظر مى‏آيد. در اين حالت، اگر بتوانيم راوى را شناسايى كنيم و نام اصلى، يا مشهور او را بيابيم، زمينه داورى رجالى فراهم مى‏آيد و در غير اين صورت، حديث، ضعيف السند مى‏شود. براى نمونه، عنوان «ابو احمد اَزْدى» در اسناد در دسترس، بسيار كم‏كاربرد است؛ در حالى كه اين عنوان، كنيه «محمّد بن ابى عُمَير»، از مشهورترين و موثّق‏ترين راويان شيعى است.۲

گاه نيز راوى را به عمد، به گونه‏اى ناشناس مطرح مى‏كنند تا سندى ضعيف را معتبر، يا سندى صحيح را نامعتبر جلوه دهند. عالمان درايه، در بحث تدليس، به اين شگرد اشاره كرده و به آثار و احكام آن پرداخته‏اند.۳

۲. گسست حلقه‏هاى سند

حلقه‏هاى واقع در سند، راويانى با فاصله طبيعى ميان دو نسل و بيشتر به شكل استاد و شاگرد هستند. هر گاه فاصله اين حلقه‏ها بيشتر شود، يا جا به جايى ميان آنها رخ دهد،

1.. براى نمونه ، اگر وجود راوى غير امامى واقع در سند را موجب ضعف بدانيم و رجال‏شناسان ، يكى از حلقه‏ها را غير امامى بخوانند ، حديث ، ضعيف السند مى‏شود .

2.. ر . ك : رجال النجاشى : ج ۲ ص ۲۰۴ ش ۸۸۸ .

3.. انگيزه‏هاى تدليس، متعدّد است ؛ مانند برملا نشدن ضعف راوى واقع در سند يا پنهان كردن افتادگى حلقه‏هاى سند .


شناخت نامه حدیث - جلد اول
242

امّا رواياتى دالّ بر استحباب وضو پس از خروج مذى داريم كه به احتمال فراوان، موجب شده يعقوب بن يقطين، از امام كاظم عليه‏السلام، در باره وظيفه شخصى كه در حال نماز، از او مَذْى خارج مى‏شود، بپرسد:

سَأَلتُ أَبَا الحَسَنِ الرِّضَا عليه‏السلام عَنِ الرَّجُلِ يُمذِى وَ هُوَ فِى الصَّلاَةِ ؛ مِن شَهوَةٍ أَو مِن غَيرِ شَهوَةٍ؟ قَالَ: المَذىُ مِنهُ الوُضُوءُ.۱

از امام رضا عليه‏السلام در باره مردى كه در حال نماز، بدون شهوت يا با شهوت، مَذْى خارج مى‏كند، پرسيدم كه چه حكمى دارد؟ فرمود: «مَذْى، وضو دارد».

اگر پاسخ امام عليه‏السلام را به گونه خبرى معنا كنيم، نتيجه‏اش ناقض بودن مَذْى براى وضوست؛ امّا از آن‏جا كه اين برداشت، با روايات و فتاوى مشهور شيعه متعارض است، شيخ طوسى مى‏گويد: مى‏توان جمله را تعجّبى، نه اخبارى خواند. گويى به دليل شهرت مسئله كه خروج مَذْى، اعاده وضو را واجب نمى‏كند، امام عليه‏السلام، با شگفتى از راوى پرسيده است: «اين، چيزى است كه موجب وضو گردد؟!».۲

گفتنى است شيخ طوسى، تقيّه را نيز محتمل دانسته است؛ زيرا بيشتر اهل سنّت، بر اين باورند كه وضو با خروج مَذْى، نقض مى‏شود. شيخ حرّ عاملى نيز هر دو احتمال تقيّه و استفهام انكارى را موجّه دانسته است.۳

ج ـ آسيب‏هاى سندى

حديث، تركيبى از سند و متن است و برخى آسيب ها، مانند تصحيف و قلب و درج، دامنگير هر دو بخش مى‏شوند و برخى، ويژه يك بخش‏اند. آسيب‏هاى ويژه سند حديث، به دو دسته قابل تقسيم‏اند: دسته نخست، مربوط به راويان و رجال واقع در سند و دسته دوم، در باره چگونگى ارتباط و اتّصال راويان با يكديگر است.

1.. الاستبصار : ج ۱ ص ۹۵ ح ۱۶ .

2.. همان‏جا .

3.. وسائل الشيعة : ج ۱ ص ۱۹۹ ذيل ح ۷۴۰ .

  • نام منبع :
    شناخت نامه حدیث - جلد اول
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری با همکاری جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1479
صفحه از 501
پرینت  ارسال به