73
شناخت نامه حدیث - جلد دوم

در پيش رو دارد؛ امّا به صورت اجمالى، مى‏توان آن را سنجه و محكى براى نقد روايت دانست.

براى نمونه، در باره عصمت انبيا، اخبارى موجود است كه پيامبران را مانند افراد عادى، داراى گناه و خطا مى‏شمارند. اين اخبار، بيشتر از حوزه يهود و مسيحيت، به جمع مسلمانان راه يافته بود و امامان شيعه، آنها را نقد كرده‏اند. امام رضا عليه‏السلام، در نقد گمان نادرست عالمان معاصرش در باره ازدواج حضرت داوود عليه‏السلام با بيوه اوريا، عصمت پيامبران را گوشزد مى‏كند و سپس، حقيقت ماجرا را بيان مى‏دارد. در آن زمان، چنين مى‏گفتند كه داوود عليه‏السلام، هنگام خواندن نماز، پرنده زيبايى را مى‏بيند. نمازش را قطع مى‏كند و در تعقيب آن به بام مى‏رود و چشمش به همسر اوريا مى‏افتد. از اين رو، اوريا را به جبهه جنگ مى‏فرستد تا كشته شود تا داوود بتواند با همسر وى ازدواج كند! امام رضا عليه‏السلام، پس از ردّ اين خبر و با استناد به عصمت پيامبران عليهم‏السلام، مى‏فرمايد: در دوران داوود عليه‏السلام، با همسر شهيد، ازدواج نمى‏كردند و اين زنان تا پايان عمر، بدون شوهر مى‏ماندند. خداوند، به داوود عليه‏السلام فرمان داد اين عادت ناپسند را بشكند.۱

روايت ديگرى كه پيش‏دانسته‏هاى ضرور ما مانع پذيرش و اعتبار آن مى‏شود، حديثِ «رفعِ تكليف از شيعه» به طور كلّى يا در شب و روز خاصّى است۲ كه با مبانى دينى ما، يعنى مكلّف بودن همه آدميانِ بالغ و عاقل و مختار، در تضاد است. اين مبانى، برگرفته از آيات گوناگون قرآن۳ و روايات متعدّدى هستند كه گوشزد مى‏كنند همه

1.مانند داستان ازدواج پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله با زينب، همسر پسرخوانده‏اش زيد بن حارثه ر . ك : بحار الأنوار : ج ۱۱ ص ۷۲ ـ ۷۴ .

2.ر . ك : صفات الشيعة : ص ۱۳ (رفع القلم عن الشيعة بعصمة اللّه‏ و ولايته) .

3.«إِنَّا نَحْنُ نُحْىِ الْمَوْتَى وَ نَكْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَ آثَارَهُمْ وَ كُلَّ شَىْ‏ءٍ أَحْصَيْنَاهُ فِى إِمامٍ مُّبِينٍ ؛ آرى! ماييم كه مردگان را زنده مى‏سازيم و آنچه را از پيش فرستاده‏اند، با آثار [ و اعمال ]آنها درج مى‏كنيم و هر چيزى را در كارنامه‏اى روشن برشمرده‏ايم» يس : آيه ۱۲ ؛ «هَذا كِتابُنَا يَنْطِقُ عَلَيْكُمْ بِالْحَقِّ إِنَّا كُنَّا نَسْتَنْسِخُ مَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ؛ اين است كتابِ ما كه عليه شما، به حق، سخن مى‏گويد. ما از آنچه مى‏كرديد، نسخه برمى‏داشتيم»(جاثيه : آيه ۲۹) ، «فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ *وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرّاً يَرَهُ ؛ پس هر كه هموزن ذرّه‏اى نيكى كند، [ نتيجؤ ]آن را خواهد ديد و هر كه هموزن ذرّه‏اى بدى كند، [ نتيجؤ ]آن را خواهد ديد.»(زلزال : آيات ۷ و ۸) ، «يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ مَّا عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُّحْضَراً وَ مَا عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَها وَ بَيْنَهُ أَمَداً بَعِيداً وَ يُحَذِّرُكُمُ اللَّهُ نَفْسَهُ وَ اللَّهُ رَؤفٌ بِالْعِبَادِ ؛ روزى كه هر كسى آنچه كار نيك به جاى آورده و آنچه بدى مرتكب شده، حاضر شده مى‏يابد و آرزو مى‏كند: كاش ميان او و آن [ كارهاى بد ]، فاصله‏اى دور بود و خداوند، شما را از [ كيفر ]خود مى‏ترساند و [ در عين حال، ]خدا، به بندگان [ خود ]مهربان است» آل عمران : آيه ۳۰ .


شناخت نامه حدیث - جلد دوم
72

جسته و روايت عبد اللّه بن سنان را نپذيرفته است.۱ متن روايت ابن سنان از امام صادق عليه‏السلام چنين است:

هنگامى كه ساربان، تنها پنج روز يا كمتر در منزلگاهش مى‏ماند، نمازهاى روزانه را در سفرش شكسته و نماز شبانه را تمام مى‏خوانَد، ولى روزه ماه رمضان را بايد بگيرد....۲

مخالفت حديث با قواعد، در چند جاست: از جمله تفاوت نهادن ميان نمازهاى روز (يعنى ظهر و عصر) و نماز شب (يعنى نماز عشا) و تفصيل ميان حكم روزه و نماز. شايان توجّه آن كه منبع و سند حديث، معتبر است.

۳ / ۳. معيار سوم: مسلّمات دينى و مذهبى

مسلّمات هر دين و مذهب، آموزه‏هايى هستند كه به تواتر براى گروندگان به آن مذهب، نقل، يا با دليل‏هايى استوار، چنان اثبات شده‏اند كه پيروان و باورمندان، ترديد در آنها را روا نمى‏بينند و هيچ مخالفت و انكارى را نسبت به آنها، بر نمى‏تابند. اين مسلّمات، اگر چه ريشه در متون اصلى دين دارند، اما فراوانى آنها، موجب امتياز و تفاوت آنها با ديگر آموزه‏هاى برآمده از نصوص قرآن و حديث است. به سخن ديگر، اصل عصمت پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و مصونيّت از خطا در تبليغ، حاصل و برايند مجموعه‏اى از متون است، به گونه‏اى كه نمى‏توان آن را تنها مفاد يك روايت و آيه دانست. اين فراوانى و تأكيد موجب مى‏شود تا مسلمانان، هيچ‏گاه نپذيرند كه پيامبر بزرگ اسلام، مرتكب ظلمى شود و شيعه، به هيچ روى، نسبت دادن كار ناشايست و حتّى خطا را به امامان معصوم خود و پيامبران برنتابند. اين معيار اگر چه در تعريف و تعيين گستره و مصداق‏هايش، اختلاف‏هايى به چشم مى‏آيد و از اين رو، مشكلى همانند معيار عقل،

1.الحدائق الناضرة : ج ۱۱ ص ۴۰۰ .

2.كتاب من لا يحضره الفقيه : ج ۱ ص ۲۸۱ ح ۱۲۷۸ : «المُكَارِى إِذَا لَم يستَقِرَّ فِى مَنزِلِهِ إِلاَّ خَمسَةَ أَيامٍ أَو أَقَلَّ ، قَصَّرَ فِى سَفَرِهِ بِالنَّهَارِ وَأَتَمَّ صَلاَةَ اللَّيلِ وَعَلَيهِ صَومُ شَهرِ رَمَضَانَ ...» .

  • نام منبع :
    شناخت نامه حدیث - جلد دوم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری با همکاری جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1379
صفحه از 501
پرینت  ارسال به