425
شناخت نامه حدیث - جلد دوم

امام جواد،۱ امام هادى۲ و امام حسن عسكرى عليهم‏السلام،۳ يك يا چند تن از غاليان را نام برده‏اند و پيروان خود را از حديث شنيدن از آنان و حتّى معاشرت با ايشان، باز داشته‏اند.

ائمّه عليهم‏السلام همچنين با فراست الهى خويش دريافتند كه برخى غاليان بر اثر معاشرت با شاگردان و راويان ايشان، كتاب‏هاى حديثى را به بهانه استنساخ و بهره‏بردارى‏هاى ديگر، به عاريت گرفته و پس از دست بردن در آنها، باز پس آورده‏اند. از اين رو، امام صادق عليه‏السلام، به افشاى اين شگرد پرداخت و فرمود:

مغيرة بن سعيد ـ خدا لعنتش كند ـ در كتاب‏هاى ياران پدرم، دست بُرد و احاديثى در آنها داخل كرد كه پدرم، آنها را نگفته بود. پس پروا كنيد و آنچه را مخالف سخن خدايمان و سنّت پيامبرمان است، بر ما نپذيريد.۴

از گزارش افشاگرانه ديگرى به دست مى‏آيد كه دَسّ و جعل حديث، يك كار تشكيلاتى از سوى غاليان بوده است.۵ اين هشدارها، موجب شدند در همان روزگار، ياران ائمّه عليهم‏السلام، با دقّتى بيشتر به احاديث بنگرند. براى نمونه، يونس بن عبد الرحمان، آنچه را از حوزه حديثى كوفه گِرد آورده بود، يك به يك و با دقّتى وسواس‏گونه، بر امام رضا عليه‏السلام عرضه كرد و آنچه را كه امام رضا عليه‏السلام بر آن مُهر تأييد نزد، كنار گذاشت تا بدان‏جا كه مورد پرسش ديگر محدّثان واقع شد.۶

تاريخ حديث شيعه، گواه آن است كه راويان و محدّثان راستين، در دوره‏هاى بعد نيز اين شيوه را به كار بستند و از نقل آنچه با غلو آميخته بود، پرهيز كردند. راويان كه نزديك‏ترين افراد به ائمّه عليهم‏السلام بودند. حسّاسيت نسبت به حديث را از ايشان، الهام

1.ر . ك : همان : ص ۸۱۰ ش ۱۰۱۲ .

2.ر . ك : همان : ص ۸۰۶ ش ۱۰۰۴ و ص ۸۰۷ ش ۱۰۰۵ و ص ۸۰۹ ش ۱۰۰۹ و ص ۸۱۰ ش ۱۰۱۰ .

3.ر . ك : همان : ص ۸۴۳ ش ۱۰۸۶ . نيز ، ر . ك : بحار الأنوار : ج ۲۵ ص ۲۴۵ ح ۶ .

4.ر . ك : ح ۷۱۵ .

5.رجال الكشّى : ج ۲ ص ۴۹۱ ح ۴۰۲ .

6.ر . ك : ح ۷۱۵ .


شناخت نامه حدیث - جلد دوم
424

نمودند و به وسيله ايشان، دنيا را خوردند.۱

بر پايه اين ره‏نمود، اگر عالم دينى، حمايت از محرومان و قيام به حقوق مردم را كنار بنهد و به پيشوايان گم‏راهى و ره‏بَرَنده به آتش بگرود و از دين، سوء استفاده كند، بايد به ديده شك به او نگريست كه از دروغ و تزوير، دور نيست.

امام صادق عليه‏السلام نيز، نشانه‏اى مرتبط با محتوا را به دست مى‏دهد. معاوية بن وهب، در روايتى از ايشان نقل كرده است:

نشانه دروغ‏گو، آن است كه تو را از آسمان و زمين و شرق و غرب عالم، آگاه مى‏كند؛ امّا چون از حرام و حلال خدايش بپرسى، چيزى در بساطش نيست.۲

۴ / ۲. افشاى صريح حديث‏سازان

بيان ويژگى‏هاى كلّى، چهره واقعى جاعلان را هميشه براى مردم، هويدا نمى‏ساخت و محبوبيت نسبى و برخى ويژگى‏هاى ايشان، مانع از تطبيق نشانه‏هاى ارائه شده بر آنها و دقّت در محتواى گزارش‏هاى آنان مى‏شد. غاليان كه با نام راوى، وكيل و نايب، خود را در صفوف ياران ائمّه عليهم‏السلام جاى داده بودند، گاه به تقوا شهره بودند و از اين رو، افشاى آنان، دشوار بود و اگر كسانى جز امامان عليهم‏السلام و اصحاب بزرگ و خاصّ ايشان، هويت واقعى آنان را افشا مى‏كردند، ممكن بود خود به اختلاف‏افكنى، متّهم و از جامعه شيعه، طرد شوند. در اين فضاى مه‏آلود، ائمّه عليهم‏السلام، غاليانى را كه بر ايشان دروغ مى‏بستند، به صراحت، معرّفى كردند، نام بردند و حتّى آنان را با شدّت، از خود راندند. بر اساس گزارش‏هاى موجود، امام باقر،۳ امام صادق،۴ امام كاظم،۵ امام رضا،۶

1.ر . ك : همان .

2.الكافى : ج ۲ ص ۳۴۰ ح ۸ ، بحار الأنوار : ج ۷۲ ص ۲۴۸ ح ۱۱ : «إنَّ آيةَ الكذّابِ بِأن يخبِرَك خَبَرَ السَّماءِ وَ الأرضِ وَالمَشرِقِ وَ المَغرِبِ، فَإذَا سَألتَهُ عَن حَرَامِ اللّهِ وَ حَلالِهِ، لَم يكن عِندَهُ شَى‏ءٌ» .

3.ر . ك : رجال الكشّى : ج ۲ ص ۵۹۰ ش ۵۴۱ .

4.ر . ك : همان : ش ۵۴۲ و ص ۵۹۱ ش ۵۴۳ و ۵۴۴ و ۵۴۵ و ص ۵۹۲ ش ۵۴۶ و ۵۴۷ .

5.ر . ك : همان : ص ۷۷۸ ش ۹۰۹ .

6.ر . ك : همان : ص ۵۹۱ ش ۵۴۴ و ص ۸۲۹ ش ۱۰۴۷ .

  • نام منبع :
    شناخت نامه حدیث - جلد دوم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری با همکاری جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1400
صفحه از 501
پرینت  ارسال به