37
شناخت نامه حدیث - جلد دوم

است. فرشته مقرّب، پيامبر فرستاده شده و مؤمن آزموده شده نيز آن را تحمّل نمى‏كنند». گفتم: فدايت شوم! پس چه كسى آن را تحمّل مى‏كند ؟ فرمود: «اى ابو صامت! هر كه را ما بخواهيم».۱

با توجّه به آنچه گفته شد، مى‏توان پذيرفت كه برخى كمالات معنوى اهل بيت عليهم‏السلام، از درك فرشتگان و مؤمنان آزموده شده نيز فراتر است؛ كمالاتى كه از مقوله معارف شهودى‏اند و تنها به وسيله كسانى فهم و تصديق مى‏شوند كه خود بدان رسيده و آن را دارا باشند. اين معارف، قابليت بازگويى و انتقال را ندارند. فرد مشتاق و طالب چنين كمالاتى بايد خود، حركت كند و از قلّه، بالا برود تا ظرفيت تحمّل آنها را بيابد. اين به معناى نياز به دگرگونى و تكامل وجودى براى شهود و تحمّل اين گونه كمالات است؛ كارى كه تنها با عنايت اهل بيت عليهم‏السلام ميسّر مى‏شود. كسانى كه ولايت تكوينى دارند، مى‏توانند جرعه‏اى از زلال معرفت ناب را آرايه جان پيروان حقيقى خود كنند. آرى! اهل بيت عليهم‏السلام آشيانه اراده الهى‏اند۲ و همان را مى‏خواهند كه خدا مى‏خواهد و از اين رو، همان مى‏شود كه مى‏خواهند. در اين صورت، نيازى به توجيه علاّمه مجلسى رحمه‏الله نيست.۳

حديث نادر ديگر، حصرى تنگ‏تر برقرار مى‏سازد و تحمّل برخى۴ احاديث اهل بيت عليهم‏السلام را تنها و تنها، ويژه خود ايشان مى‏داند. متن حديث، چنين است:

1.ر . ك : ح ۵۱۶ .

2.ر . ك : مختصر بصائر الدرجات : ص ۲۷ ح ۹۶ : «... لو اُذن لنا أن نعلّم النّاس حالنا عند اللّه‏ وَ منزلتنا منه لمّا احتملتم . فقال له : فى العلم؟ قال عليه‏السلام : العلم أيسر من ذلك ، إنّ الإمام وكر لإرادة اللّه‏ عز و جل لا يشاء إلاّ ما شاء اللّه‏؛ ... "اگر به ما اجازه داده مى‏شد كه مردم را از حالت و منزلتمان نزد خدا آگاه مى‏كرديم، تحمّل نمى‏كرديد" . از ايشان پرسيدم : مقصود، علم است؟ امام صادق عليه‏السلام فرمود : "علم ، آسان‏تر از اين [حرف‏ها] است . امام ، آشيانه خداى عز و جل است . چيزى را جز آنچه خدا مى‏خواهد ، نمى‏خواهد"» .

3.علاّمه مجلسى گفته است : «لعلّ المراد الإمام الذى بعدهم، فإنّه أفضل من الثلاثة واستثناء نبيّنا ظاهر، و المراد بهذا الحديث الاُمور الغريبة التى لا يحتملها غيرهم ؛ شايد منظور، امام پسِ از آنهاست كه برتر از آن سه نفر است و استثناى پيامبر ما هم روشن است. منظور اين حديث، كارهاى غريبى است كه ديگران، تاب آنها را ندارند» بحار الأنوار : ج ۲ ص ۱۹۲ ذيل ح ۳۴ .

4.با توجّه به وجود «مِن» در متن حديث كه آن را تبعيضيه گرفته‏ايم .


شناخت نامه حدیث - جلد دوم
36

يعنى احاديث بيانگر علم و معرفت والا و متعالى اهل بيت عليهم‏السلام كه فهم و تحمّلش فراتر از طاقت افراد معمولى است.

از اين رو، اگر چه بيشتر احاديث باب، ناظر به معناى دوم هستند، امّا با توجّه به مجموع احاديث هم‏خانواده و نيز مرتبط، مى‏توان هر دو معنا را مقصود اهل بيت عليهم‏السلام دانست. اين دو معنا با هم تعارضى ندارند؛ زيرا معارف و دانش‏هاى فوق متعارف اهل بيت عليهم‏السلام را نيز مى‏توان بخشى از كمالات وجودى ايشان به شمار آورد. در اين صورت، مقصود نهايى از صدور اين احاديث، همان است كه در احاديث امر به كتمان و نهى از اذاعه اسرار اهل بيت عليهم‏السلام ديده مى‏شود. مقصود اهل بيت عليهم‏السلام از توجّه دادن به صعوبت حديثشان، جلوگيرى از افشا و انتقال آن به كسانى است كه يا توان فهم ندارند، يا ظرفيت پذيرش و صيانت از آن را. بدين گونه، مى‏توان هماهنگى و سازوارى درونى ميان همه احاديث باب را شاهد بود.

بر اين پايه، مى‏توان حديث ۵۰۵ در همين باب و حديث ۶۷۴ در باب عرضه حديث را ناظر به همين مقصود دانست. مضمون مشترك هر دو حديث، آن است كه انتقال اين معارف سنگين و افشاى اين فضائل، تنها بايد براى كسى باشد كه در تراز همان فرد دانا و نقل كننده حديث است. به سخن ديگر، اگر شخصى به چنان معرفتى رسيد كه فضائل و علم اهل بيت عليهم‏السلام را فراگرفت و تحمّل كرد، اين معارف ديرياب را به فردى جز شبيه خود منتقل نمى‏كند. به سخن ديگر، بى آن كه عبارت «لا يحتمله» را در سخن امام عليه‏السلام به صورت فعل نهى بخوانيم، همان معنا را از آن اصطياد كنيم؛ يعنى نهى از انتقال سخن صعب و ثقيل به كسى جز همسان و هم تراز خويش.

با اين نگاه، چند حديث نادر باب نيز مفهوم و مقبول مى‏شوند. يك حديث، تحمّل حديث اهل بيت عليهم‏السلام را از فرشتگان وپيامبران و مؤمنان نيز نفى كرده و آن را مختصّ كسى دانسته كه ايشان خواسته باشند. متن حديث، چنين است:

ابو صامت، به نقل از امام صادق عليه‏السلام: «حديث ما، دشوار و گريزپاى است، ارجمند و پُرارزش است، نيازمند تيزهوشى و تيزفهمى است، پستى و بلندى دارد و ناهموار

  • نام منبع :
    شناخت نامه حدیث - جلد دوم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری با همکاری جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1349
صفحه از 501
پرینت  ارسال به