287
شناخت نامه حدیث - جلد دوم

همچنين، همسو با سهولت و سماحت دين اسلام بوده و به عملكرد امامان عليهم‏السلام در پاسخ‏گويى به راويان در باره مسائل اختلافى، نزديك‏تر است.۱ از اين رو، مى‏توان تخيير را مقبول‏تر دانست.

در پايان، خاطرنشان مى‏كنيم كه حلّ تعارض احاديث، بسى گسترده و نيازمند يارى گرفتن از دانش اصول فقه و نيز آسيب‏شناسى حديث است. از دير باز، عالمان فقه و اصول، در اين باره انديشيده و حاصل تلاش فكرى خويش را در ابواب مربوط، با نام‏هايى مانند تعادل و تراجيح، عرضه كرده‏اند. در برخى كتاب‏هاى دانش حديث نيز به اختلاف اخبار و زمينه‏ها و راه حل‏هاى آن، پرداخته شده است.۲

1.ر . ك : ح ۷۴۲ .

2.براى آگاهى از برخى فعّاليت‏ها در عرصه اختلاف حديث، ر . ك : أسباب اختلاف الحديث ، محمّد احسانى‏فر : ص ۲۶ ـ ۳۲ السابقون بالتأليف فى مختلف الحديث ، دروس فى اختلاف الحديث ، حيدر مسجدى : ص ۴۷ ـ ۵۵ (ما كتب فى اختلاف الحديث) ، مبانى رفع تعارض اخبار ، دليرى : ص ۴۰ ـ ۴۴ ، روش فهم حديث ، عبد الهادى مسعودى : ص ۱۸۷ ـ ۱۸۹ (فصل هفتم) ، مجلّه علوم حديث ، شماره ۹ مهدى مهريزى : سرمقاله «تعارض اخبار» .


شناخت نامه حدیث - جلد دوم
286

وسيله اين مرجّح‏ها، يك سوى تعارض را بر ديگر سو ترجيح دهيم، آن گاه به سوى مرجّحى به نام «مخالفت با فتاوى رسمى» مى‏رويم. اين بدان معناست كه در برخى موارد، امامان عليهم‏السلام فتواى شايع و رسمى حكومت را در روزگار خود، درست نمى‏ديده‏اند. اين مرجّح، آخرين مرجّح منصوص است و در فروترين درجه قرار دارد، امّا چند حديث به آن اشاره كرده‏اند.۱ محتمل است كه فراوانى گزارش‏ها به مسئله نقلِ معنا باز مى‏گردد؛ زيرا بيشتر اين احاديث از امام صادق عليه‏السلام و با متونى مشابه هم نقل شده‏اند. گفتنى است اسناد برخى از اين نقل‏ها معتبر نيستند.

۷ / ۲. احتياط يا تخيير

مرجّحات برشمرده شده، با همه فراوانى‏شان، گاه قادر به حلّ تعارض نيستند. دليل اين امر، در موارد بسيارى، پراكندگى مرجّحات موجود در دو سوى تعارض و گاه نبودِ كلّى آنهاست. در برخى موارد تعارض، يك سوى تعارض، برخى مرجّحات را دارد و سوى ديگر نيز برخى ديگر را. از آن‏جا كه بجز موافقت قرآن و سنّت، دليل محكمى بر ترجيح درونى ميان مرجّحات در دست نداريم، توزيع آنها در هر دو سوى تعارض، موجب پايدارى تعارض و حل نشدن آنها مى‏شود. در اين‏جا برخى احاديث، امر به توقّف كرده‏اند تا آن كه بيانى از پيشوايان برسد و مسئله را حل كند.۲ در چنين فرضى و در مقام عمل، بر پايه برخى روايت‏ها، مى‏توان به يك سوى تعارض، به صورت دلخواه، عمل نمود۳ و بر پايه برخى روايت‏ها بايد احتياط كرد.۴ مستند هر دو دستور، رواياتى هستند كه پذيرش آنها، نيازمند بررسى سندى و دلالى يكايك آنهاست. گفتنى است، اگر چه احتياط، نزد عقلا نيكوست، امّا روايات تخيير، در منابع خوبى نقل شده و محدّثان بزرگى، مانند شيخ كلينى به آنها عمل كرده‏اند،

1.ر . ك : ح ۷۲۵ ـ ۷۳۳ .

2.ر . ك : ح ۲۴۵ .

3.ر . ك : ص ۲۶۵ (حلّ اختلاف احاديث / تخيير هنگام نبودن مرجّح) .

4.ر . ك : ص ۲۶۳ (حلّ اختلاف احاديث / احتياط) .

  • نام منبع :
    شناخت نامه حدیث - جلد دوم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری با همکاری جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1283
صفحه از 501
پرینت  ارسال به