امامان عليهمالسلام، با معرّفى كلّى حديثسازان و افشاى صريح برخى از آنان، به ميدان آمدند و با ارائه معيارهاى درست و كارآمد نقد و نيز كاربرد عملى آنها، به آموزش ياران و راويان خود پرداختند. معيارها و چگونگى كاربرد آنها در دو توضيح جداگانه «اعتبار سنجى حديث»۱ و «پژوهشى درباره عرضه حديث»۲، آمده است. آنچه در اينجا مىآيد، معرّفى كلّى و افشاى صريح واضعان است.
۴ / ۱. معرّفى كلّى حديثسازان
امامان عليهمالسلام، در سرآغاز راه، تنها به بيان ويژگىهاى رفتارى و يا محتواى احاديث حديثسازان پرداختند. در نخستين اقدام، امام على عليهالسلام، اين تصوّر نادرست را كه همه راويان از پيامبر صلىاللهعليهوآله، صادق و در يك درجه از وثاقت هستند، رد كرد و آنها را به چهار دسته منافقان دروغپرداز، راويانى كه درست شنيده، امّا به خوبى نفهميدهاند، راويانى كه درست نشنيدهاند، نه آن كه غرضِ خاصّى داشته باشند و راويان صادق، ضابط و قابل اعتماد، تقسيم كرد.
اين نكته در خور توجّه است كه امام عليهالسلام در آغاز و پيش از يادكردِ دستههاى ديگر، واضعان را معرّفى مىكند.۳ امام على عليهالسلام، سپس با هشدار به باقى ماندن اين دسته در جامعه اسلامى و ادامه فعّاليت در دوره پس از پيامبر صلىاللهعليهوآله، انگيزه و وضعيت آنان را توضيح داده و با اين روش، يكى از راههاى شناسايى اين راويان حديثساز را به دست مىدهد. امام عليهالسلام در باره اينان مىفرمايد:
اين عالمان، با تزوير و دروغ و تهمت، خود را به حاكمان گمراه و دعوتگران دوزخ، نزديك كردند و آنان هم ايشان را كارگزار خويش ساختند و بر گردن مردم، سوار
