219
شناخت نامه حدیث - جلد دوم

او، قابل مشاهده است. لبيد، پدر ذلفا، به جويبر، اعتماد نكرد و قاصدى را خدمت پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرستاد تا صحّت فرمان ايشان را به دست آورد.۱

همچنين، برخى مفهوم «جماعت» را در «توصيه به همراهى با جماعت»، از پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله جويا شدند. ايشان فرمود:

[مقصود از] جماعت امّت من، گروه بر حقّ است؛ حتّى اگر كم باشند.۲

در زمان امام على عليه‏السلام تا امام سجّاد عليه‏السلام هم نمونه‏هايى از عرضه حديث، گزارش شده است.۳

با گسترش فرهنگ حديثى، عرضه حديث بر امام باقر عليه‏السلام و امام صادق عليه‏السلام گسترش يافت. پيدايش غاليان و احاديث ساختگى‏شان، به گسترش عرضه، دامن زد و امام صادق عليه‏السلام، از برخى اصحاب خود، مانند عنبسه، خواست تا گفته‏هاى دروغ‏گويى مانند ابو خطّاب غالى را بر ايشان، عرضه كند. امام عليه‏السلام سپس به رد آنها پرداخت.۴

محمّد بن مسلم، بعضى رواياتى را كه خود از امام باقر عليه‏السلام شنيده بود، بر امام صادق عليه‏السلام، عرضه كرد و امام عليه‏السلام، آنها را تأييد و تبيين دقيق‏ترى را ارائه كرد. در روزگار امام صادق عليه‏السلام كتاب‏هاى حديثى نيز بر ايشان عرضه شد.۵ عرضه‏هاى حديثى در اين دوران و دوران امام كاظم عليه‏السلام، بيشتر رنگ فقهى دارد.

گسترش فعّاليت غاليان، موجب فزونى عرضه حديث بر امام رضا عليه‏السلام شد. يونس بن عبد الرحمان، سردمدار عرضه حديث در اين دوره، گفته است: در عراق، برخى اصحاب امام باقر عليه‏السلام و شمار فراوانى از اصحاب امام صادق عليه‏السلام را يافتم. از آنان،

1.الكافى : ج ۵ ص ۳۴۱ ح ۱ .

2.معانى الأخبار : ص ۱۵۴ ح ۱ : «جَمَاعَةُ اُمَّتي أهلُ الحَقِّ وَإن قَلّوا» .

3.ر . ك : ح ۵۴۸ ـ ۵۵۷ . نيز ، ر . ك : مجلّه علوم حديث : شماره ۶ مقاله «عرضه حديث» ص ۳۸ ـ ۴۲ .

4.ر . ك : ح ۶۳۶ (رجال الكشّى عن عنبسة بن مصعب) .

5.ر . ك : ح ۵۷۴ .


شناخت نامه حدیث - جلد دوم
218

۵. اختلاف روايات. اختلاف روايات، علل گوناگونى دارد؛ امّا علّت اختلاف ـ هر چه باشد ـ، موجب اشكال در فهم و اعتراض و طعنه ديگران بر شيعيان شد. راويان، براى فهم و پاسخ‏گويى، به عرضه احاديث بر امامان عليهم‏السلام و حلّ تعارض و اختلاف پرداختند.

۶. در دسترس بودن معصومان عليهم‏السلام. نياز و ضرورت مراجعه به خبرگان براى حلّ آسيب‏ها و مشكلات همگانى بود، امّا حل آنها از طريق عرضه به امامان عليهم‏السلام، تنها براى كسانى ميسّر بود كه به دانش، بينش و عصمت ائمّه عليهم‏السلام باور داشتند. راويان شيعى، بر پايه باور خويش، مشكلات معرفتى و فقهى خود را به محضر امامان عليهم‏السلام بردند و با عرضه آنها، از ايشان، استمداد كردند و دانسته‏هاى خود را تصحيح و تكميل كردند.

۷. تشويق اهل بيت عليهم‏السلام. ائمّه، خود فرهنگ عرضه را ترويج و اصحاب خود را به آن، ترغيب نمودند. در يك نمونه، امام كاظم عليه‏السلام به يكى از ياران خود فرمود: «برو و فقه بياموز و حديث، فرا گير». گفت: از چه كسى؟ فرمود: «از فقهاى اهل مدينه. سپس، احاديث را [كه فرا مى‏گيرى] بر من عرضه كن».۱

سير تاريخى عرضه حديث

عرضه حديث، جريانى همزاد با نقل حديث است. جريانى كه بر اساس نيازها، ضرورت‏ها و محدوديت‏ها، شدّت و ضعف پيدا كرده و انگيزه‏هاى مختلف، به آن سمت و سويى متعدّد بخشيده است.

نمونه‏هاى يافت شده، گواه اين ادّعايند كه عرضه حديث، شيوه مستمرّ راويان و عالمان و پاسخ‏گويى به آن، سيره مداوم معصومان، از پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله تا امام زمان عليه‏السلام بوده است.

يك نمونه از عصر پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله، در داستان جويبر و فرمان پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله به ازدواج ذلفا با

1.ر . ك : ح ۶۳۱ .

  • نام منبع :
    شناخت نامه حدیث - جلد دوم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری با همکاری جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1455
صفحه از 501
پرینت  ارسال به