117
شناخت نامه حدیث - جلد سوم

سیّد رضی است. فقیه، محدّث، مفسّر، متکلّم، شاعر و ادیب، از علمای نیمه دوم سده چهارم هجری است. وی در سال ۳۵۹ ق در بغداد به دنیا آمد.۱ پدرش حسین (م ۴۰۰ ق) معروف به طاهر ذو المناقب، بزرگ و سرپرست علویان و سادات و امیر الحاج بود. مادرش فاطمه (م ۳۸۵ ق)، از زنان دانشمند و علوی، نواده ناصر کبیر و ناصر حق، فاتح مازندران و گیلان به شمار می‏آید. برادر وی، سیّد مرتضی علم الهدی، از فقیهان شیعه است. وی در سال ۴۰۶ ق در ۴۷ سالگی در بغداد در گذشت.۲

مکانت حدیثی

شرح حال‏نگاران شیعه و سنّی، بر علم، زهد، پارسایی، جلالت و بزرگی وی، تأکید کرده‏اند.۳ وی از استادان برجسته شیعه و سنّی در مدرسه بغداد، بهره برد؛ ابو سعید سیرافی، ابو الفتح ابن جنّی، ابو عبد اللّٰه مرزبانی، شیخ مفید، هارون بن موسی تَلّعُکبرَی، ابن نباته، علی بن عیسی ربعی و ابو اسحاق ابراهیم بن احمد طبری، از جمله آنان هستند. شاگردان مشهوری هم داشته که از وی، اخذ حدیث کرده‏اند؛ شیخ جعفر بن محمّد دوریستی، ابو عبد اللّٰه محمّد بن علی حلوانی، قاضی ابو المعالی احمد بن علی بن قدامه، ابو زید سیّد عبد اللّٰه بن علی کیابکی و ابو بکر احمد بن حسین بن احمد نیشابوری خزاعی از جمله آنان هستند.

به رغم اشتغال‌های اجتماعی و تصنیفات، وی نخستین کسی است که اقدام به تأسیس مرکز و مدرسه دینی و علمی شبانه‏روزی به نام «دار العلم» در بغداد کرد و به تربیت شاگردان پرداخت. این مرکز، هشتاد سال پیش از تأسیس مدرسه نظامیه بغداد از سوی خواجه نظام الملک طوسی بود که با تأسّی از دار العلم سیّد رضی، تأسیس شد.

1.. خلاصة الأقوال: ص۱۶۴ ش۱۷۶، تنقیح المقال: ج۳ ص۱۰۷ ش۱۰۵۸۹.

2.. الغدیر: ج۴ ص۲۱۰.

3.. خلاصة الأقوال: ص۱۶۴ ش۱۷۶، منتهی المقال: ج۶ ص۲۸ ش۲۵۸۵.


شناخت نامه حدیث - جلد سوم
116

کلام، تفسیر، تاریخ، سیره، دعا و زیارات، به نگارش در آورد، به‏گونه‏ای که شمار تصنیفات وی را بالغ بر سیصد عنوان کتاب کوچک و بزرگ دانسته‏اند.۱ هم‏اینک تنها شمار اندکی از کتاب‏های وی به دست ما رسیده که جزﺀ منابع اوّلیه شیعه به شمار می‏آید. برخی از تألیفات شیخ صدوق، عبارت‏اند از: کتاب من لا یحضره الفقیه. این کتاب، یکی از چهار کتاب روایی شیعه به شمار می‏رود و در چاپ جدید، در چهار جلد، حدود ۶ هزار روایت در فروعات فقهی دارد که طیّ ۶۶۳ باب، گردآوری شده و از بیش از پانصد نفر استاد و شیخ روایی، نقل شده‌اند. شیخ صدوق، در پایان کتاب، راویانی را که از آنان روایت کرده یادآور شده است، و طریق سند خود به آنها را بیان کرده که اصطلاحاً «المشیخة» نامیده می‏شود.

بر این کتاب، پژوهش‏ها و شرح‌ها و حاشیه‏های فراوانی نگاشته شده که از جمله آن‏هاست: روضة المتّقین، و اللّوامع القدسیة یا لوامع صاحبقرانی هر دو تألیف مجلسی اوّل. شرح‏های دیگری نیز بر کتاب من لا یحضره الفقیه نگاشته شده‌اند.۲ برخی به‏جای شرح، به حاشیه‏نویسی بر آن، اکتفا کرده‏اند.

از جمله کتاب‌های دیگر شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة است. این کتاب، در پاسخ به شبهاتی است که از سوی اهل سنّت و فرقه‏های کیسانیه، واقفیه، اسماعیلیه و زیدیه، وارد شده‌اند. تألیف این کتاب، در سفر به نیشابور، آغاز شده است؛ معانی الأخبار؛ عیون أخبار الرضا علیه السلام؛ الخصال؛ الأمالی یا المجالس؛ علل الشرائع؛ التوحید؛ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال؛ صفات الشیعة؛ الاعتقادات؛ فضائل الأشهر الثلاثة؛ فضائل الشیعة؛ مصادفة الإخوان؛ المواعظ و الهدایة از دیگر آثار او هستند.

۳. سیّد رضی (۳۵۹ ـ ۴۰۶ ق)

ابو الحسن محمّد بن حسین بن موسی، ملقّب به شریف رضی و ذو الحسبَین، مشهور به

1.. الفهرست: ص۲۳۷ ش۷۱۰.

2.. الذریعة: ج۱۴ ص۹۴.

  • نام منبع :
    شناخت نامه حدیث - جلد سوم
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری با همکاری جمعی از پژوهشگران
    تعداد جلد :
    3
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 944
صفحه از 323
پرینت  ارسال به