عنوان الكلام ، هيچ گاه مرجع و مستند كتابهاى پژوهشى و تاريخى واقع نشده ؛ امّا به دليل ذكر برخى مواعظ حديثى و داستانى ، گاه مورد استناد اهل منبر قرار مىگيرد . تأخّر زمانى مؤلّف ، نقص ارجاع علمى به كتب و منابع ، و گزارشهاى منفرد و بدون شاهد۱ را مىتوان دليل عدم استفاده اهل تحقيق از اين كتاب دانست .۲
۹ . تذكرة الشهداء
ملّا حبيب اللَّه شريف كاشانى (م ۱۳۴۰ ق) ، از عالمان و فقيهان پُرنويس قرن چهاردهم هجرى است . او نزديك به دويست اثر تأليفى دارد كه از جمله آنها ، مَقتل فارسىِ تذكرة الشهداء است . كار اصلى شريف كاشانى ، پژوهش در فقه و علوم وابسته به آن بود ؛ امّا به دليل شيفتگى به امام حسين عليه السلام ، تاريخ مفصّلى نيز در شرح حال شهيدان عاشورا نگاشت . شريف كاشانى در اين كتاب ، از همه گونه منابع قوى و ضعيف ، نقل كرده است و با وجود ردّ برخى اخبار از سوى وى ، تعدادى از روايتهاى ضعيف ، در كتاب ، باقى مانده است . اين اخبار ، پشتوانه تاريخى ندارند و قرائن ديگرى نيز بر صحّت آنها وجود ندارد . از اين رو ، همه گزارشهاى اين كتاب ، قابل اعتماد نيستند . نمونههايى از گزارشهاى متفرّد و تأييد ناشده را مىتوان در صفحهصفحه اين كتاب ، مشاهده كرد . گفتنى است برخى از اين اخبار، مُحال و يا خارق العاده نيستند ؛ امّا سند و منبع قابل اتّكايى ندارند .۳
1.براى آگاهى از متفرّدات بدون پشتوانه تاريخى كتاب ، ر.ك : عنوان الكلام: ص ۸۱ و ۲۶۸ (مرثيه مادر على اصغر براى طفل شيرخوارش) ، ص ۲۶۵ و ۳۲۶ (بيرون كشيدن پيكر على اصغر از قبر و جدا كردن سر او از بدن) و مطالب ديگر در: ص ۱۹۴ ، ۲۸۰ ، ۲۸۲ ، ۳۲۰ و ... .
2.ر . ك : الذريعة : ج ۱۵ ص ۲۶۸ ش ۱۷۴۰ و ص ۳۵۳ ش ۲۲۶۷ ، معجم المؤلّفين : ج ۹ ص ۹۱ ، أعيان الشيعة : ج ۹ ص ۳۳۲ .
3.مانند : مسموم بودن و سه شعبه داشتن تير اصابت كرده به گلوى على اصغر (تذكرة الشهداء: ص ۲۱۸ و ۲۲۲) ، حركت نكردن اسب براى رسيدن به قتلگاه عبّاس (ص ۲۷۰) ، شروع جنگ از روز سوم محرّم (ص ۲۹۶ و ۲۹۹) ، سوغات و يادگارى آوردن براى دختر امام حسين عليه السلام و امّ البنين (ص ۳۲۵ و ۴۴۳) ، آمدن صدا از حلقوم بريده (ص ۳۶۵) . نيز ، ر . ك : ص ۲۴ و ۱۵۶ و ۴۱۱ و ... .
