غرض‏ورزى‏ها، اشتباهات و كم‏دقّتى‏هاى همزاد انسان را به آسانى نشان مى‏دهند. مبناى ما در سنجش اعتبار و سنديّت كتاب‏هاى نوشته‏شده در دوره‏هاى بعد نيز همين منابع كهن و مشتركات تاريخى ، در كنار حفظ معيارهاى نقد متون و اسناد تاريخى است .

همچنين از آن جا كه حادثه عاشورا، يكى از حماسى‏ترين جلوه‏هاى امامت شيعه است، گزارش‏ها و مآخذ را در باره عاشورا ، بايد با سنجه «عصمت امام» نيز سنجيد و سيره رفتارى امامان شيعه را بر آنچه به آنان نسبت مى‏دهند ، حاكم كرد .
بر اين اساس، كتاب‏ها و منابعى كه گزارش‏هاى خود را نقّادى نكرده و آنها را با منابع اصلىِ تاريخى برابر ننموده و يا به تعارض آنها با سيره و كرامت و شخصيت امام حسين عليه السلام و يارانش توجّه نكرده‏اند، از ديدگاه ما، دچار ضعف اند و از گردونه اعتبار و نقل و استناد، خارج مى‏شوند. هر اندازه تعداد گزارش‏هاى بدون اصل و سند و يا نامتجانس با شخصيت كرامت‏آميز و عزّتمند عاشورائيان در كتابى بيشتر باشد، بر ضعف آن كتاب، افزوده مى‏شود و هر اندازه كمتر باشد ، كتاب، اعتبار بيشترى دارد .
اين ، بدان معناست كه نقد ما در اين عرصه، متوجّه كتاب و محتواى آن است و نه نويسنده و گردآورنده آن ؛ زيرا برخى از مؤلّفان اين گونه كتاب‏ها ، جزو كسانى هستند كه از سرِ شيفتگى به شخصيت اعجاب‏انگيز امام حسين عليه السلام و همراهان ايشان در حماسه‏سازى‏شان در كربلا و به پاس قدردانى از فداكارى‏هاى آنان، قلم به دست گرفته‏اند و بدون آن كه تخصّص اصلى آنها تاريخ و سيره باشد، در عرصه‏اى قلم زده‏اند كه تفاوت ماهيّتى با اندوخته‏هاى علمى آنها (مانند فقه و تفسير) داشته است .
به عبارت ديگر ، احساس دَين به امام حسين عليه السلام با شورى كه از مطالعه نهضت عاشورا به هر انسانى دست مى‏دهد، آميخته شده و اين مؤلّفانِ شيفته را گاه به تساهل در رويارويى با گزارش‏هاى بى‏پايه كشانده و سبب شده كه آنان حتّى به گزارش‏هاى شفاهى‏اى كه از زبان اين و آن و يا برخى واعظان و مرثيه‏خوانان شنيده‏اند، اعتماد كنند و افزوده‏هايى را ناسازگار با واقعه اصلى عاشورا و در تعارض با اهداف آن ، در

۳۳. البداية و النهاية ، نوشته ابو الفداء اسماعيل بن عمر بن كثير (۷۰۱ - ۷۷۴ ق) ، معروف به ابن كثير دمشقى .

ب - منابع غير قابل استناد

حادثه عاشورا، از پيشامدهاى شگفت تاريخ است كه در آن ، قهرمانانى اندك‏شمار در برابر لشكرى بزرگ از جنگجويان سفّاك و بى‏رحم ، تا واپسين لحظه حيات و آخرين قطره خون ، مقاومت كردند و از همه چيز خود ، در راه محبوب خويش گذشتند. اين مقاومت شجاعانه و فداكارى قهرمانانه، از آغازين لحظه‏هاى پيدايش ، در درازناى تاريخ تا كنون، چشم‏ها را خيره كرده و زبان‏ها و قلم‏ها را به سوى خود كشيده است.
تاريخ‏نگاران و سيره‏نويسان، از نخستين كسانى بوده‏اند كه به گزارش اين واقعه با بسيارى از رخدادهاى پيرامونى و حادثه‏هاى جزئى آن پرداختند و حتّى آن مورّخان حكومتى‏اى كه نان امويان را مى‏خوردند ، نتوانستند آفتاب دلاورى‏ها، رشادت‏ها و حماسه‏هاى اين تعدادِ به ظاهر اندك و به باطن، با همه انسانيت انسان‏ها برابر، را ناديده بگيرند و يا آن را زير ابر تيره توجيه و تحريف، به تمامى پنهان كنند .
كتاب‏هاى تاريخ و سيره، چه در ميان شيعيان و چه اهل سنّت و حتّى غير مسلمانان، واقعه عاشورا را به عنوان يك نقطه عطف و يك پيشامد مسلّم تاريخى ، گزارش كرده‏اند ، تا جايى كه اركان و وقايع اصلى آن ، از مشهورات، متواترات و قطعيات تاريخى است، هر چند تفصيل‏ها و جزئيات آن، مانند هر واقعه تاريخى ديگر ، با تفاوت‏هايى در نقل‏ها و يا كاستى‏ها و مبالغه‏هايى قابل انتظار ، همراه بوده است.
اين ، در حالى است كه با گذشت زمان و دورتر شدن از اصل واقعه، انتظار تغيير و تحريف ، بيشتر مى‏شود و اين ، همان نكته‏اى است كه قاعده لزوم مراجعه به منابع كهن و نزديك‏تر به حادثه تاريخى را مدلّل مى‏سازد. خوش‏بختانه منابع كهن تاريخى و سيره‏نگارى ، چنان دقيق و با تفصيل به عاشورا و كربلا پرداخته‏اند كه