( ۸ )

مهم‏ترين عوامل شكست نهضت كوفه‏

با در نظر گرفتن آنچه در تبيين جامعه‏شناسى كوفه و روان‏شناسى كوفيان بيان شد ، مى‏توان گفت كه مهم‏ترين عوامل شكست نهضت كوفه و خوددارىِ كوفيان از همراهى با امام حسين عليه السلام ، عبارت اند از :

يك . عدم تشكّل و ضعف امكانات اقتصادى هواداران امام عليه السلام‏

پيش از اين ، توضيح داديم كه يكى از ويژگى‏هاى كوفيان ، نظام‏ناپذيرى بود . به همين جهت ، هواداران امام حسين عليه السلام نيز تشكّل خاصّى نداشتند . كوفيان ، به دليل حاكميت نظام قبيله‏اى در كوفه ، تابع رئيس قبيله بودند . از اين رو ، در صورت كناره‏گيرى رئيس قبيله يا دستگيرى و يا خيانت او ، مردم نمى‏توانستند تصميم‏گيرى كنند .
افزون بر عدم تشكّل هواداران امام عليه السلام ، ضعف امكانات مالى و تجهيزات نظامى آنان نيز در شكست نهضت كوفه ، بى‏تأثير نبود .

دو . تشكّل ادارى و قدرت اقتصادى دشمنان امام عليه السلام‏

در مقابل هواداران امام عليه السلام ، دشمنان ايشان و طرفداران حاكيمت اُموى ، در قالب نظام ادارى كوفه ، داراى تشكّل بودند و امكانات اقتصادى و تجهيزات نظامى اين شهر را در دست داشتند ، هر چند براى مقابله با مسلم عليه السلام با دو مشكل اساسى ، رو به رو بودند : يكى ، ضعف مديريت نعمان بن بشير ، و ديگرى ، جوّ عمومى هوادارى مردم از امام حسين عليه السلام ، كه با آمدن ابن زياد ، هر دو مشكل ، حل شد .

ادامه شورش ، عطاى آنان ، قطع خواهد شد .
بر پايه برخى از گزارش‏ها ، در روز عاشورا ، هنگامى كه امام حسين عليه السلام با كوفيان ، اتمام حجّت مى‏نمود و آنها با سر و صدا ، تلاش مى‏كردند كه از سخنرانى ايشان ممانعت كنند ، امام عليه السلام به موضوع «عطا» و حرامخوارىِ آنان از اين طريق ، به عنوان يكى از علل انحراف و نافرمانى آنان ، اشاره كرد و فرمود :
وَكُلُّكُم عاصٍ لِأَمرى غَيرُ مُستَمِعٍ لِقَولى ، قَدِ انخَزَلَت عَطِيّاتُكُم مِنَ الحَرامِ ، وَ مُلِئَت بُطونُكُم مِنَ الحَرامِ ، فَطُبِعَ عَلى قُلوبِكُم ^۱ .
همه‏تان از فرمان من ، سرپيچى مى‏كنيد و به سخنانم ، گوش فرا نمى‏دهيد . عطاياى حرام ، شما را سست [و سنگين ]كرده و شكمتان از حرام ، آكنده شده است . از اين رو ، بر دل‏هايتان مُهر خورده است .