( ۷ )

نقش نظام ادارى و اقتصادى كوفه در بسيج نظامى مردم‏

تركيب نژادى ، اعتقادى و سياسى مردم كوفه و نيز ويژگى‏هاى روانى آنها ، ايجاب مى‏كرد كه نظام ادارى و شرايط اقتصادى حاكم بر اين شهر ، نقش بسيار مؤثّرى در بسيج نظامى آنها داشته باشد . براى روشن شدن اين مطلب ، اشاره‏اى كوتاه به نظام ادارى كوفه و منابع درآمد مردم آن ، ضرورى است :

الف - نظام ادارى‏

مهم‏ترين عناصر تشكيلات ادارى كوفه ، عبارت بودند از :

يك . فرماندار

فرماندار (والى) ، مهم‏ترين مقام اجرايى كوفه بود كه مستقيماً توسّط رئيس حكومت مركزى ، منصوب و اداره امور كوفه و توابع آن‏^۱ به او سپرده مى‏شد .

دو . رؤساى اَرباع‏

زياد بن ابيه ، هنگامى كه در سال ۵۰ هجرى به حكومت كوفه منصوب شد ، به منظور تسلّط بيشتر بر اين شهر ، آن را به چهار قسمت (رُبع) ، تقسيم كرد : ربع اهل مدينه ، ربع تميم و همْدان ، ربع ربيعه و كِنده ، ربع مَذحِج و اسد . همچنين براى هر يك ، رئيسى معيّن نمود كه مجموع آنها ، «رؤساى اَرباع» ناميده مى‏شدند .

خاص و پرخاشگرانه به آنان داده بود . آنان ، مغرور از قدرت نظامى و فتوحات خويش ، در برابر هر تحوّلى پرخاش كرده ، با شورشگرى ، در صدد بازيابى هويت خويش و به دست آوردن منفعت بودند .

پنج . قبيله‏گرايى‏

قبيله‏گرايى حاكم بر عراق و جزيرة العرب ، در كوفه نيز نمود داشت و افراد قبيله ، به رئيس قبيله خويش ، بيش از رئيس حكومت ، وابسته بودند . از سوى ديگر ، سياست‏مَدارانى همچون معاويه و ابن زياد، با تطميع رؤساى قبائل ، از توانايى آنان بر ضدّ امامان شيعه عليهم السلام ، استفاده مى‏كردند .