( ۶ )

روان‏شناسى كوفيان‏

به طور كلّى ، ويژگى‏هاى روانى بيشتر جامعه آن روزگارِ كوفه را كه در شكست ظاهرى نهضت امام حسين عليه السلام دخيل بوده‏اند ، مى‏توان چنين برشمرد :

يك . نظام‏ناپذيرى‏

هسته اوّليه شهر كوفه را قبايل بَدَوى (صحرانشين) تشكيل مى‏دادند كه بنا به علل مختلف ، در فتوحات اسلامى شركت جستند و سپس از صحرانشينى و كوچرَوى ، به شهرنشينى روى آوردند ؛ امّا با اين حال ، خُلق و خوى صحرانشينى خود را از دست نداده بودند .
يكى از ويژگى‏هاى صحرانشينان ، داشتن آزادى بى حدّ و حصر در صحراها و بيابان‏هاست . از اين رو ، آنان از همان ابتدا به درگيرى با اميران خود پرداختند ، به گونه‏اى كه خليفه دوم را به ستوه آوردند ، تا جايى كه از دست آنان ، اين‏چنين شِكوه نمود :
چه مصيبتى بالاتر از اين كه با صد هزار جمعيّت ، رو به رو باشى كه نه آنها از اميرى خشنودند ، و نه اميرى از آنان رضايت دارد ؟!^۱
مى‏توان گفت كه چنين جامعه‏اى ، امير عادل و آزادانديش را بر نمى‏تابد . در اين جامعه ، مردم از اين گونه اميران ، سوء استفاده مى‏كنند ، در مقابل آنها به معارضه بر مى‏خيزند و از فرمان آنان ، اطاعت نمى‏نمايند . نمونه همه اين نشانه‏ها را در رفتار

وَ إلَينا ^۱ .
شيعيان ، سه دسته‏اند : دسته‏اى با ما ، خود را مى‏آرايند . دسته‏اى با ما ، منافع مالى خود را به چنگ مى‏آوردند ، و دسته‏اى ، از مايند و رو به كوى ما دارند .

با توجّه به اين روايات ، مدّعيان تشيّع در كوفه را مى‏توان به سه دسته تقسيم كرد :
دسته اوّل ، كسانى كه دل آنها با اهل بيت عليهم السلام بود و در عمل نيز از آرمان‏هاى اين خاندان ، دفاع مى‏كردند . تعداد اين دسته ، بسيار اندك بود .
دسته دوم ، كسانى كه اهل بيت عليهم السلام را به راستى دوست داشتند ؛ ولى جرئت دفاع از آرمان‏هاى آنان را نداشتند . تعداد اينان ، بيش از دسته اوّل و كمتر از دسته سوم بود .^۲
دسته سوم ، كسانى كه براى رسيدن به منافع سياسى يا اجتماعى و يا اقتصادى ، به اهل بيت عليهم السلام اظهار ارادت مى‏كردند ، ولى شمشيرهايشان در خدمت دشمنان آنها بود . بيشتر شيعيان كوفه ، از اين دسته بودند ؛ ولى اينان ، شيعه واقعى نبودند و مى‏توان آنان را شيعيان سياسى و اقتصادى ناميد . چنين كسانى ، در واقع ، پيرو كسى هستند كه بتواند منافع آنها را تأمين كند . از اين رو ، در فضايى كه مردم احساس مى‏كردند كه امام حسين عليه السلام پيروز خواهد شد ، اين دسته نيز با مسلم بيعت كردند ؛ ولى در فضايى كه ديدند همراهى با امام عليه السلام براى آنها خطرناك است ، در صف پيروان بنى اميّه قرار گرفتند .
بنا بر اين ، گناه حمايت نكردن از نهضت امام حسين عليه السلام ، به دوش شيعيان سياسى ، اجتماعى و اقتصادى و نيز كسانى است كه از نام شيعه ، سوء استفاده مى‏كردند ، نه شيعيان اعتقادى و واقعى .