محلّاتى ،^۱ سيّد محسن امين ،^۲ ميرزا محمّدعلى مدرّس تبريزى ،^۳ شيخ آقا بزرگ تهرانى‏^۴ و استاد علامه شهيد مرتضى مطهّرى‏^۵ اشاره نمود .

گفتنى است بسيارى از تحليل‏هاى نويسنده كتاب ، براى قابل پذيرش كردن گزارش‏هايى است كه به سادگى قابل قبول نيستند .^۶

۷ . ناسخ التواريخ‏

ميرزا محمّدتقى سپهر (م ۱۲۹۷ ق) مشهور به لسان المُلك ، از مورّخان ، شاعران و مُنشيان دربار قاجار است . او در كنار كار ديوانى ، مأمور شد تا كتابى در باره تاريخ جهان از آدم عليه السلام تا آن زمان ، به فارسى بنگارد ؛^۷ كتابى كه همه آنچه را كه گفته‏اند و امكان وقوع دارد و محال نيست ، در خود جاى دهد ، هر چند دور از ذهن باشد .

موضوعات ، مانند تاريخ عاشورا ، نيز كتاب نوشت . او با جمع‏آورى اخبار قوى و ضعيف و به قصد حلّ اختلافات مَقتل‏ها و تحليل آنها ، يكى از بزرگ‏ترين نگاشته‏ها را در باره واقعه عاشورا به عربى سامان داد . او شيفته امام حسين عليه السلام بود و انگيزه پاكى در نگارش اين كتاب داشت ؛ امّا به دليل استفاده از منابع ضعيف در كنار منابع اصلى و نقل برخى گزارش‏هاى بدون سند ، نتوانست مقتل معتبرى ارائه دهد .
او همچنين مبناى نادرستى برگزيد و بر اساس آن ، از كتاب‏هايى كه مشتمل بر اخبار مظنون الكذب بودند نيز نقل كرد . مبناى او اين بود كه نشانه‏هاى كذب ، هر چند به درجه ظن برسند ، مانع نقل نيستند و نقل چنين اخبارى در بيان سيره و تاريخ ، بى‏اشكال است .

محدّث نورى ، يكى از منابع ضعيف دربندى را نسخه بدون سر و ته ، مجهول و پر از دروغى مى‏داند كه سيّد عربِ روضه‏خوانى براى كسب تأييد ، نزد عالمان نجف آورد و مورد نقض و انكار آنها واقع شد ؛ امّا آن نسخه به دست دربندى رسيد ؛ نسخه‏اى كه به گفته محدّث نورى ، از كثرت اشتمال بر اكاذيب واضح و اخبار واهى ، احتمال نمى‏رود كه از مؤلّفات يك عالِم باشد .^۱ وى ، در جايى ديگر ، اين كتاب را دستاويز مخالفان براى دروغگو خواندن شيعه دانسته است .^۲
سخن محدّث نورى را بسيارى از عالمان ديگر ، تأييد كرده‏اند و بسيارى از نقل‏هاى نادرست و غير قابل باور كتاب را به عنوان گواه، ارائه كرده‏اند . از اين ميان مى‏توان به ميرزا محمّد تنكابنى (شاگرد فاضل دربندى) ،^۳ شيخ ذبيح اللَّه