17
غنچه هاي شرم

وسپس در بيان نقش بازدارندگى حيا مى افزايد :
و [ اگر حيا نباشد ،] هيچ كار زيبايى انجام نمى شود و هيچ كار زشتى ترك نمى شود . ۱
همان گونه كه مى بينيد حيا هم موجب انجام كارهاى نيك مى گردد و هم موجب ترك كارهاى زشت .

حيا ، فطرى يا فرهنگى ؟

سؤالْ اين است كه آيا انسان ، چون انسان است ، شرم دارد و يا چون تابع فلان فرهنگ يا فلان دين است ، شرم دارد ؟ برخى با نفى اصالت ارزش هاى انسانى و فطرى بودن آنها و از جمله حيا ، بر اين باورند كه ارزش ها ، ساخته فرهنگ ها و اديان هستند و اصالت انسانى و فطرى ندارند .
پرسشى كه در برابر اين نظريه قرار دارد ، اين است كه : متفاوت بودن فرهنگ و تمدّن ، در چه چيزى تأثير مى گذارد و به اصطلاح ، قلمرو تأثيرگذارى آن ، اصل حياست يا موضوع حيا (آنچه از آن حيا مى كنيم) ؟ دو چيز را بايد از يكديگر جدا نمود : موجوديت حيا و موضوع حيا را . فرهنگ و تمدّن ، بر اصل و ريشه و ماهيت حيا تأثير نمى گذارد ؛ بلكه بر موضوع حيا تأثير گذاشته ، و آن را دچار تغيير مى كند . به همين جهت ، ممكن است كارى در فرهنگى شرم آور باشد و همان كار ، در فرهنگ ديگر ، مايه مباهات . در اين فرض ، موجوديت روانى حيا تغيير نكرده و اين گونه نيست كه در فرهنگ دوم ، ريشه حيا معدوم شود ؛ بلكه آن چيزى كه در فرهنگ اوّل ، موضوع حيا بود ، در فرهنگ دوم ، از فهرست موضوعات حيا خارج شده است و در عين حال ، امكان دارد و بلكه اين گونه است كه در فرهنگ دوم ، امور ديگرى موضوع حيا قرار مى گيرند . ۲

1.الطبقات الكبرى: ۴/۱۸۲، مروج الذهب: ۲/۳۶۱.

2.نهج البلاغة: حكمت ۱۸، الاستيعاب: ۲/۱۷۳/۹۶۸.


غنچه هاي شرم
16

كه «غايب» است ، حواله كردى !؟ امام صادق عليه السلام در پاسخ وى فرمود :
واى بر تو ! چگونه كسى كه همراه خَلق خود و شاهد آنان است و از رگ گردن به آنان ، نزديك تر است و سخن آنان را مى شنود و پيكر آنان را مى بيند و اسرار آنان را مى داند ، مى تواند غايب باشد ؟
براى باورى كه خدا را «غايب» مى داند ، برانگيختگىِ شرم بى معناست ؛ امّا باورى كه خدا را «حاضر و ناظر» مى داند ، از او شرم مى كند .

حيا ، باز دارنده است يا وا دارنده ؟

سؤال اين است كه آيا حيا فقط انسان را از كار زشت باز مى دارد يا به كار نيك نيز وا مى دارد ؟
اگر روايات معصومان عليهم السلام را با اين پرسش مورد مطالعه قرار دهيم ، مى بينيم كه حيا ، هم به عنوان عامل بازدارنده معرّفى شده و هم به عنوان عامل وا دارنده . امام زين العابدين عليه السلام ، حيا را مايه بازدارى از شهوات دانسته و از خداوند مى خواهد به او حيا دهد تا او را از شهوات ، بازدارد . ۱ امام على عليه السلام نيز در جايى مى فرمايد :
حيا از كار بد ، باز مى دارد . ۲
و اما در جاى ديگر مى فرمايد :
حيا ، سبب همه زيبايى هاست . ۳
همچنين امام صادق عليه السلام در بيان نقش وادارندگى حيا ، خطاب به مفضّل مى فرمايد :
اگر حيا نباشد ، هيچ ميهمانى احترام نمى شود و به هيچ وعده اى وفا نمى شود و هيچ حاجتى برآورده نمى شود .

1.الاستيعاب: ۳/۴۷۲/۲۴۶۴.

2.بحار الأنوار ، ج ۹۴ ، ص ۱۵۷ « ... و أصحب رغباتنا بحياء يقطعها عن الشهوات» .

3.غررالحكم ودررالكلم ، ح ۱۳۹۳ .

  • نام منبع :
    غنچه هاي شرم
    سایر پدیدآورندگان :
    عبّاس پسنديده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1386
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 3529
صفحه از 143
پرینت  ارسال به