95
قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی

۱۱۰۶/۱۶۹۴) نگاشته شده، و مطالبی مقدماتی همانند صافی دارد و، علاوه بر اخبار دیگری که در صافی یافت نمی‌شوند، حاوی بسیاری از همان احادیثی است که برای آيات متناظر در آن تفسیرِ معروف‌تر نقل می‌شوند.

نویسنده برای هر آیه یا هر گروهی از آيات، مجموعه‌ای از اخبار مربوطه را از پیامبر[[ص]] یا امامان[[ع]] فهرست می‌کند.۱ این تفسیر با چند خبر در ضدیت با تفسیر بِالرأي، و اخبار دیگری آغاز می‌شود که تأکید دارند تنها پیامبر[[ص]] و امامان[[ع]] قادر به تفسیر قرآن بوده‌اند. ”خدا به پیامبر متن لفظی ( تنزیل) را یاد داد و او نیز تفسیر ( تأویل) آن را به علی تعلیم داد."۲ نویسنده این اثر ابراز تأسف می‌کند که به رغم چنین سخنانی، وی در عصر خود افرادی را مشاهده می‌کند که بر تفسیر قرآن بدون مراجعه به امامان اصرار دارند، و به عنوان نمونه آثار زَمَخشری (د. ۵۳۹/۱۱۴۴) و بَیضاوی (د. ۶۸۵/۱۲۸۶) را نام می‌برد.۳

به هر حال، بَحرانی (یا محقق اثر وی) به هیچ وجه نمی‌کوشد تا مطالب شیعی را، که همانند آنچه در کافی مشاهده می‌کنیم به همراه اِسناد کامل نقل می‌شوند، از آیه ۲۳ سوره ۲ (بقره) متمایز کند.۴ بَحرانی با آیه ۵۹ از سوره ۲ (بقره) به منزله بخشی از یک واحد تفسیری قرآنی برخورد می‌کند که مشتمل بر تمامی آیات ۵۸ تا ۶۲ از سوره بقره است. در توضیح این واحد، یازده خَبَر با طول‌های متفاوت نقل می‌شود، که دومین فقره از آنها همان نمونه B است که در بالا گذشت.۵ در اینجا، همانند نور، مطالب شیعی به منزله بخش‌های مکمل متن قرآن آورده شده‌اند. علاوه بر این، پنجمین خبَر قرائتی مشابه، اما اِسنادی متفاوت دارد: عَن زَید الشِهام عَن صَفوان، عَن اَبي جَعفَر.۶ بَحرانی به منظور توضیح آخرین آیه، یعنی آیه ۹۰ سوره ۲ (بقره)،۷ اَخبار سه‌گانه‌ای را مطرح می‌کند، که اولین مورد از آنها همان روایتی است که

1.. بُرهان، ج۱، صص۲-۴۰.

2.. همان، ج۱، ص۳.

3.. همان.

4.. همان، ج۱، ص۷۰، ش۳.

5.. همان، ج۱، ص۱۰۴، ش۲.

6.. همان، ج۱، ص۱۰۴، ش۵؛ این روایت از قید هکَذا استفاده نمی‌کند.

7.. که به نحو عجیبی، اشتباها ۳۳ شماره‌گذاری شده است.


قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
94

قالَ: ... آمده است.۱ محقق هیچ تلاشی برای متمایز کردن مضمون «شیعیِ» این خبر از طریق استفاده از پرانتز یا هر شیوه دیگری نمی‌کند. بنابراین چنین به نظر می‌رسد که عبارت في عَلي بخشی واقعی از این آیه است. این رویّه در مورد دو آیه دیگر، که هر دوی آنها برگرفته از کافی معرفی می‌شوند، نیز دنبال می‌شود.۲ البته تفاوت بین شیوه استفاده از این مطالب در این چاپ کافی و این چاپ نور جالب است. نه حُوَیزیِ نویسنده و نه مَحَلّاتیِ محقق، هیچ تلاشی صورت نمی‌دهند تا برای آنچه ممکن است خَبَری مسئله‌ساز جلوه کند، توجیهی دست و پا کنند.۳

البُرهان

عنوان این اثر کِتاب البُرهان فی تَفسیر القُرآن (از این به بعد: بُرهان) است.۴ نویسنده، البَحرانی (د. ۱۱۰۷/۱۶۹۵ یا ۱۱۰۹/۱۶۹۷، با تاریخ تولدی نامعلوم)، در روستایی در یکی از مناطق بَحرَین متولد شد. گفته می‌شود که وی گردآورنده احادیث بوده، و از حیث تلاش‌هایش تنها با خود مَجلِسی قابل قیاس است؛ همچنین گفته شده که وی ۷۵ اثر را، عمدتاً با موضوع علوم دینی، به رشته تحریر درآورده است.۵ این تفسیر در خلال دوره حکومت شاه سُلَیمان یا صافی [[=صَفی دوم]] صَفَوی (دوره حکومت: ۱۰۷۷/۱۶۶۶-

1.. نور، ج۱، ص۳۶، ش۵۵.

2.. برای آیۀ ۵۹ از سورۀ ۲ (بقره) ن.ک: نور، ج۱، ص۷۰، ش۲۱۴؛ برای آیۀ ۹۰ از سورۀ ۲ (بقره) ن.ک: نور، ج۱، ص۸۶، ش۲۸۶. لازم به ذکر است که در حالی که سایر اَخبار برای آیات ۵۹ و ۹۰ از سورۀ ۲ (بقره) نقل شده‌اند، برای آیۀ ۲۳ سورۀ ۲ (بقره) تنها یک روایت آمده است، هرچند که اظهارات دیگری به منظور شناساندن برخی از ویژگی‌های آن بیان می‌شوند که این دربارۀ سایر آیات نیز صادق است.

3.استدلال نویسنده بر اساس نبود علائم متمایزکننده یا پاورقی‌های توضیحی در متن تصحیح‌شدۀ این کتاب‌ها، برای اثبات اعتقاد نویسندگان و مصححان این کتب به تحریف، استدلالی بسیار ضعیف است. می‌توان نبود این نشانه‌ها را حاکی از نبود حساسیت نسبت به مسئلۀ تحریف در زمان نگارش و تصحیح این کتاب‌ها دانست.

4.. السَیِّد هاشِم البَحرانی، کِتاب البُرهان فی تَفسیر القُرآن، ۴ جلدی (تهران: چاپخانۀ آفتاب، ۱۳۷۵/۱۹۵۵) (از این به بعد: بُرهان).

5.. جهت ملاحظۀ فهرستی از ۴۳ عنوان از این آثار ن.ک: بُرهان، ج۴، صص۵۵۵-۵۵۹. تمامی آنچه دربارۀ زندگی وی می‌دانیم در همان، ج۴، ص۵۵۵ آمده است. در آنجا محقق اطلاعات مربوط به شرح‌حال وی را از لُؤلُؤة البَحرَین، نوشتۀ یوسُف البَحرانی که ظاهراً تنها اثری است که به این موضوع می‌پردازد، تلخیص کرده است. این اثر هیچ ذکری از اوایل زندگی یا تحصیلات وی به میان نمی‌آورد. اطلاعات مربوط به نوشته‌جات وی از ذَریعَة، ج۱، ص۱۱۱ استفاده شده است. در مورد این اثر خصوصاً ن.ک. همان، ج۳، ص۹۳، ش۲۹۴، که در آنجا این اثر با چند اثر دیگر مقایسه شده که برخی از آنها به صورت نسخۀ خطی، و برخی دیگر نیز مانند تَفسیر نور الثَقَلَین [[چاپی]] هستند.

  • نام منبع :
    قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
    سایر پدیدآورندگان :
    سيّد محمد علي طباطبايي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9042
صفحه از 311
پرینت  ارسال به