را کرد و علی[[ع]] هر چه را فرشته به فاطمه[[س]] می‌گفت نوشت. از امام نقل شده که اضافه کرد: همه آن مطالب فقط درباره حوادث آینده است و در آن چیزی از حلال و حرام نیامده است.^۱

با ملاحظه دیدگاه‌های فقهای امامی در ارتباط با رهیافت‌شان به قرآن، پیشنهاد می‌گردد که نتایج به‌دست‌آمده توسط گلتسیهر که در بالا ذکر شد، به این صورت اصلاح گردد:

الف) قرآنی که سُنّیان آن را به منزله قرآنِ مقدسِ وحی‌شده بر پیامبر[[ص]] پذیرفته‌اند، همان کتابی است که شیعیان امامی به عنوان قرآن مقدس پذیرفته‌اند.

ب) شیعیان امامی معتقدند که تنها ترتیب برخی از سوره‌های قرآن و برخی از آیات خاص در مصحف عثمانی عوض شده است، و هیچ خللی در محتوای قرآن (به جز تفاوت‌هایی که از دگرخوانش‌ها، قرائات، ناشی می‌شوند) رخ نداده است.

ج) علی[[ع]] و یازده امام تنها کسانی بعد از محمد[[ص]] هستند که ترتیب درست قرآن را می‌دانند. رونوشت علی[[ع]] از قرآن دربرگیرنده همه سوره‌ها و آیات به ترتیب نزولشان بود. این مصحف هیچ متن وحیانی اضافه‌ای در بر نداشت و شامل یادداشت‌های توضیحی علی[[ع]] بود. این یادداشت‌ها برای شیعیان به اندازه متن وحیانی محترم است.

مباحثی که درباره مسئله تمامیت مصحف عثمانی توسط فقهای اولیه شیعه امامیه انجام شده، این را تأیید می‌کند که در میان شیعیان امامی کسانی بوده‌اند که مصحف عثمانی را قبول نداشته‌اند. ولی هیچ شکی وجود ندارد که حداقل از زمان کلینی (د. ۳۲۹/۹۴۰) مصحف عثمانی مورد پذیرش فقهای امامیه قرار گرفته است. آنها تفسیر قرآن منتسب به علی[[ع]] را تا حد قرآن مُنزَل بالا بردند و در عین حال همان حرمتی را که عموم مسلمانان برای قرآن قائل بودند حفظ کرده، اعلام کردند که تفسیر خطاناپذیر قرآن (که نزد امام دوازدهم غایب است) تنها در آخرالزمان در اختیار مؤمنان قرار خواهد گرفت.^۲

برای جمع‌بندی رهیافت فقهای شیعی امامی به مصحف عثمانی، می‌توان حدیث زیر از امام جعفر صادق[[ع]] را نقل کرد: ”قرآن واحد است: به وسیله واحد به پیامبری واحد وحی شده است. و تفاوت [در قرائات] تنها به خاطر ناقلان (رُوات) متفاوت ایجاد گردید."^۱

در بحث از احادیثی که وحی تلقی شده‌اند (برای مثال احادیثی که از پیامبر[[ص]] و به منزله سخنان جبرئیل به او نقل شده‌اند [[=احادیث قدسی]]) از امام جعفر صادق[[ع]] چنین نقل شده است: ”از این دست [احادیث] زیاد است، که همه آنها وحی هستند، ولی از قرآن محسوب نمی‌شوند؛ اگر بخشی از قرآن بودند حتما درون آن جای می‌گرفتند و از آن کنار گذاشته نمی‌شدند."^۲ فقهای شیعه نکاتِ توضیحیِ نوشته‌شده توسط علی[[ع]] در حاشیه رونوشتش از قرآن را نیز جزء این مقوله از احادیث می‌دانند، به این سبب که، طبق ادعای آنها، این یادداشت‌ها برگرفته از گفت‌وگوهای او با پیامبر[[ص]] است. درباره « مصحف فاطمة» که گلتسیهر آن را رونوشتی از قرآن و سه‌برابر مصحف عثمانی معرفی کرده است، احادیث شیعی که کلینی نقل کرده صراحت دارند در اینکه کلمه مُصحَف دلالت بر «کتابی» دارد که متفاوت از «کتاب» به معنای قرآن است. برای نمونه در حدیثی از امام جعفر صادق[[ع]] آن مصحف این گونه توصیف شده است: ”کتابی (مُصحَفٌ) سه‌برابر قرآن، دربردارنده دانش همه وقایع تا روز رستاخیز"^۳ و ”این کتاب هیچ چیز از قرآن در بر ندارد."^۴ همچنین شرایط جمع این مصحف از قول امام نقل شده است. او نقل می‌کند که وقتی فاطمه[[س]] پس از مرگ پدرش، یعنی پیامبر[[ص]]، مأیوس و غم‌زده بود، خدا فرشته‌ای را برای تسلی دادن او فرستاد. وی صدای فرشته را که با او صحبت می‌کرد شنید و درباره آن به علی[[ع]] خبر داد. علی[[ع]] به او راهنمایی کرد که هر وقت صدای آن فرشته را شنید به او خبر دهد. فاطمه[[س]] این کار