73
قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی

محمد مؤمن [[تونی]] و ملا ابراهیم که در هزار و پنجاه و سه [۱۶۴۳م] در لاهور بوده‌اند و از جمعی دیگر آنچه نامه‌نگار شنیده می‌آرد»۱ و مانند اینها. او پیش از نقل سورة النورین می‌نویسد: ”برخی از آنان [شیعیان] می‌گویند که عثمان رونوشت‌های قرآن را سوزاند و برخی از سوره‌هایی را که در موضوع منزلت و علو درجه علی بود از آن خارج کرد، که یکی از آنها این است."۲ کتاب دبستان مذاهب در سال ۱۸۴۳ تصحیح انتقادی و به انگلیسی ترجمه شد.۳ مصححان درباره هویت نویسنده به اطمینان نرسیده‌اند. آنها تاریخ وفات نویسنده احتمالی کتاب، محسن فانی، را در حدود سال ۱۰۸۱/۱۶۷۰ تخمین زده و گفته‌اند او «از فرقه فلسفی صوفيها» و «اهل کشمیر، مردی دانشمند و شاعری قابل احترام، شاگرد ملا یعقوب، صوفی کشمیر» بوده است،۴ اما به هیچ وجه اشاره‌ای به شیعی بودن او نکرده‌اند. بنابراین نمی‌توان دبستان را منبعی شیعی  امامی و نویسنده آن را یک شیعه امامی به حساب آورد.۵

در اصول کلینی (تألیف‌شده در ح. ۳۲۰/۹۳۲) چندین حدیث وجود دارد که، در نگاه اول، می‌توانند توجیه‌گر نتیجه‌گیری گلتسیهر باشند. در میان آنها دو حدیث زیر به نقل از امام پنجم، محمد باقر[[ع]]، وجود دارد: «به‌راستی هرکس ادعا کند که قرآن را به همان صورتی که نازل شد، جمع کرده دروغگو است؛ ‌هیچ کس به جز علی بن ابی طالب، که درود خدا بر او باد، و امامان بعد از او، که درود خدا بر آنها باد، نتوانستند آن را به همان صورتی که خدای متعالی فرو فرستاده جمع کرده و قرائت کند».۶ و ‌«هیچ کس قادر نیست ادعا کند که همه

1.. همان: ” از ملّا محمد معصوم ومحمد مومن تونی وملّا ابراهیم که در هزار وپنجاه وسه در لاهور بودند و از جمعی دیگر".

2.. همان،‌ ص۲۷۰: ”وبعضی از ایشان گویند که عثمان مصاحف‌را سوخته بعضی از سور‌ها که در شان علی وفضل آنش [[=آلش]] بود برانداخت ویکی از آن سور‌ها اینست".

3.. The Dabistan or School of Manners, Transl. by D. Shea and A. Troyer, ۳ vols., Paris ۱۸۴۳.

4.. idem, Introduction, vol. I, p. VII.

5.. هوروویتس در مورد نویسندۀ دبستان مذاهب این گفتنی‌ها را دارد: ”مدت‌ها محسن فانی به‌اشتباه نویسندۀ این کتاب لحاظ می‌شد؛ در واقع به نظر می‌رسد که نویسندۀ این کتاب به یک فرقۀ پارسی روشنفکر تعلق داشته است...."
Horovitz, Dabistān, in EI, first ed., vol. I, ۸۸۵; also rewritten by H. Massé in the second ed., vol. II, ۷۲.

6.. "ما ادّعی أحد من النّاس أنه جمع القرآن کلّه کما أُنْزِلَ إلّا کذّاب وما جمعه وحفظه کما نزّله الله تعالی إلّا عليّ بن أبی طالب علیه السّلام والأئمّة من بعده علیهم السلام" الکافی (اصول)، ج۱، ص۲۲۸، تهران ۱۳۷۴/۱۹۵۴.


قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
72

تا زمانی مقرر و نزدیک ۷ـ و تو به خاک در افت در ستایش پروردگار و علی [یکی] از شاهدان است».۱

پیش‌ از این سِنت کلِر تیسدال اثبات کرده است که این افزوده‌ها جعلی هستند. ولی آنچه در اینجا برای ما اهمیت دارد این است که آیا این مطالبی که گلتسیهر در اینجا نقل کرده است می‌تواند شاهدی بر این باشد که شیعیان امامی تمامیت متن مصحف عثمانی از قرآن را قبول ندارند. محتوای این دو سوره حقیقتا ادعای شیعیان امامی بر اینکه علی[[ع]] ولي خداست و اینکه او جانشین بلافصل محمد[[ص]] است و خدا او را برای این منصب انتخاب کرده را تأیید می‌کند، اما برای پذیرش این سوره‌ها به عنوان شواهدی شیعی  امامی، اول باید اثبات کنیم که خود شیعیان امامی اینها را سورههایی اصیل که از مصحف عثمانی حذف شده‌اند، می‌دانند.

درباره متن بانکیپور، تنها « ارتباط» آن با شیعیان امامی این است که ادعا شده این نسخه خطی از یک نوّاب در لکهنو خریداری شده، یعنی منطقه‌ای که مرکز آموزش‌های امامی در هندوستان بوده است. واضح است که این ادعا به‌تنهایی نمی‌تواند اثبات‌کننده این باشد که قرآنِ کشف‌شده قرآنِ معتبر نزد شیعیان امامی است.

اما درباره دبستان مذاهب، این نکته دارای اهمیت است که بدانیم نویسنده خودش را شیعه معرفی نمی‌کند. او از دوازده دین مختلف که در زمان زیست او در هندوستان رایج بوده بحث کرده و تنها چند صفحه‌ای را زیر این عنوان به معرفی شیعه اختصاص داده است: «سخنانی درباره فرقه دوم مسلمانان که به شیعه معروف‌اند».۲ او هر یک از اظهاراتش را با چنین فقراتی آغاز می‌کند: « نامه‌نگار از علمای ایشان شنیده که...»، «از ملا محمد معصوم و

1.. متن عربی [[این سوره]] بنا بر نقل دبستان چنین است:
سورة الولایت [کذا]
بسم اللّه الرحمن الرحیم
یا ءَیها [کذا] الّذین آمَنوا آمِنوا بالنبي وبالولي الّذَیْن بعثناهما یهدیانکم الی صراط مستقیم (۲) نبي وولي بعضهما من بعض وانا العلیم الخبیر (۳) إن الّذین یوفون بعهد الله لهم جنّات النّعیم (۴) والّذین اذا تُلیت علیهم آیاتنا کانوا بآیاتنا مکذّبین (۵) إن لهم في جهنّم مقاماً عظیماً اذا نودي لهم یوم القیامة أین الظّالمون المکذّبون للمرسلین (۶) ما خلقهم المرسلین الّا بالحقّ وما کان اللّه لیطهرهم الی أجل قریب (۷) وسبّح بحمد ربّك وعَليٌّ من الشاهدین

2.. همان،‌ ص ۲۷۰: ”در اقوال فرقه دوّم از اهل اسلام که معروف اند بشیعه".

  • نام منبع :
    قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
    سایر پدیدآورندگان :
    سيّد محمد علي طباطبايي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9064
صفحه از 311
پرینت  ارسال به