نظر شیعه درباره نزول آن گوناگون است. نظر اکثریت آن است که جبرئیل آن را طی یک دوره هفتاد و پنج روزه بعد از رحلت محمّد پیامبر[[ص]] بر فاطمه[[س]] نازل کرده، تا اندوه وی را در سوگ پدرش تسکین دهد. همچنین دیدیم که سنت شیعی این کتاب را محتویِ شمار زیادی از موضوعات مربوط به این جهان و جهان دیگر، علوم خفیه و... می‌داند.

گذشته از اینها، درباره جنبه‌های ظاهری و نیز محل این کتاب سخن گفتیم. گفته می‌شود که این کتاب متشکل از اوراقی از جنس مروارید سفید بوده، با زمرد خط‌کشی شده، و از حسن بن علی[[ع]] در میان امامان دست به دست شده تا اینکه اکنون در اختیار امام دوازدهم[[ع]] قرار گرفته است.

امامان، همان طور که دیدیم، مدام در این کتاب نظر می‌افکنده‌اند تا ببینند آیا نام خاصی به عنوان حاکم در آن ذکر شده است یا نه. و به رغم ادعاهای شیعیان، از خود منابع شیعی روشن است که نقاط تشابه زیادی بین قرآن و «کتاب فاطمه» وجود داشته است: نام کتاب (مصحف)، منبع تنزیل آن، بعضی آیات و اسباب نزول آنها، و نیز بعضی موضوعات که بین این دو مشترک بوده است، مثل تاریخ مردمان باستان، احکام، وعیدها و وعده‌های عذاب و پاداش، و توصیفاتی از ملکوت آسمان.

منابع و مآخذ

- Amir-Moezzi, Mohammad Ali, ۱۹۹۴, The Divine Guide in Early Shīʿīsm, translated by David Strieght, Albany, State University of New York Press.

- Buhl, F., ۱۹۹۳, Muḥammad b. ʿAbd allāh, EI۲, vol. vii, pp. ۳۸۸-۳۸۹.

- Della Vida, G. Levi, [M. Bonne], ۲۰۰۰, ʿUmar (I) b. Al-Khaṭṭāb, EI۲, vol. x, pp. ۸۱۸-۸۲۱.

- Donaldson, Dwight M., ۱۹۹۳, The shīʿite Religion, London, Luzac & Company.

- Ehlert, Trude, ۱۹۹۳, Muḥammad, EI۲, vol. vii, pp. ۳۶۰-۳۸۷.

- Fahd, T., ۱۹۶۵, Djafr, EI۲, vol. ii, pp. ۳۷۵-۳۷۷.

- Gimarret, D., ۱۹۹۳, Muʿtazila, EI۲, vol. vii, pp. ۷۶۳-۷۹۳.

- Hodgson, M. G. S., ۱۹۶۵, Djaʿfar al-Ṣādiq, EI۲, vol. ii, pp. ۳۷۴-۳۷۵.

- Horovitz, J. [R-Firestone], ۲۰۰۲, Zabūr, EI۲, vol. ii, pp. ۳۷۲-۳۷۳.

هستند که در قرآن آمده است. بعضی از این موضوعات عبارتند از: حکایات اقوام و شخصیت‌های عهد باستان، آراء و احکام فقهی،^۱ وعد و وعیدها به پاداش و عذاب،^۲ توصیف‌هایی از ملکوت آسمان و زمین.^۳ اگر این واقعیت را هم به اینها اضافه کنیم که شیعه تنها به همپوشانی نسبیِ مضامین آن کتاب با قرآن معتقد نیست، بلکه می‌گوید آن مضامین مثل قرآن به فاطمه[[س]] وحی شده‌اند، در آن صورت دیگر نباید تعجب کنیم که شیعیان، که تحت آزار حاکمان سنّی‌مذهب سلسله‌های اموی^۴ (خ. ۴۰-۱۳۲/۶۶۱-۷۵۰) و عباسی^۵ (خ. ۱۳۲-۶۵۵/۷۵۰-۱۲۵۸م) قرار داشتند، تلاش کرده باشند این جنبه‌های کتاب را، مطابق با سیاست کلی خود یعنی «حفظ ظاهر» (تقیة)،^۶ از دشمنان قسم‌خورده خویش پنهان نمایند، سیاستی که آنان را ملزم می‌کرد درباره بسیاری از جنبه‌های عقاید شیعی، از جمله «کتاب فاطمه»، سکوت کنند.

اما امروز، گرایش به ایجاد روابط حسنه و هم‌زیستی با جهان سنّی‌مذهب سبب شده که شیعیان ادعا کنند از هرگونه شباهت فرضی بین «کتاب فاطمه» و قرآن بی‌خبر هستند.^۷

نتیجه‌گیری

در صفحات قبل دیدیم که اعتقاد بر این است که امامان تشیع دوازده‌امامی ویژگی‌های خاص زیادی دارند، که یکی از آنها در اختیار داشتن چیزی است که آن را «کتاب فاطمه» می‌خوانند.