257
قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی

به ترتیب مشتمل بر اسامی کل بهشتیان و جهنمیان در گذشته و آینده هستند.۱ این کتاب‌ها گاهی به عنوان دو طومار توصیف شده‌اند که در خلال سفر شبانه پیامبر[[ص]] به وی داده شده‌اند. پیامبر[[ص]] آنها را به علی[[ع]]، و او نیز آنها را به اُمّ سَلَمَة داد. اُمّ سَلَمَة از دادن این صحیفه‌ها به سه خلیفه اول خودداری کرد و آنها را فقط به علی[[ع]] داد، البته هنگامی که وی خلافت را عهده‌دار شد.۲ در حدیث دیگری علی[[ع]] بیان می‌کند که طومارهای متعددی متعلق به اَهل البَيت را در اختیار دارد. یکی از آنها، موسوم به العَبیطَة (با معنی تحت اللفظی «سلاخی‌شده»، «پاره‌پاره»)، اسامی ۶۰ قبیله عرب را که نقشی در دین خدا ندارند، در خود دارد.۳

وجود متونی که تنها برای امامان معلوم بوده است، این پرسش را مطرح می‌کند که آیا آنها می‌توانند آرائی مبتنی بر نوشته‌های موجود در این متون صادر کنند یا نه. مفید مسئله‌ای شبیه به این را هنگام بحث از این سؤال پیش می‌کشد که آیا امام بر اساس شواهدی که در دسترس دیگران نیز هست حکم صادر می‌کند یا طبق علمی که تنها خود او دارد. نظر مفید این است که وقتی علم موضوعات مخفی به امام عطا می‌شود، در هر موردی خود او تصمیم می‌گیرد که آیا طبق این علم حکم دهد یا نه.۴

مالکیت مادی متون مقدس، بخشی از یک موضوع کلی‌تر است: اینکه امامان مالک یادگارها و مصنوعاتی متعلق به انبیاء مختلف هستند، و مالکیت این اشیاء دلیل دیگری بر اعتبار آنهاست.۵

1.. بصائر الدرجات، صص۱۹۰-۱۹۱، ش۱، مذکور در بِحار الانوار، ج۲۶، صص۱۲۴-۱۲۵.

2.. بصائر الدرجات، ص۱۹۱، ش۳، مذکور در بِحار الانوار، ج۲۶، ص۱۲۶.

3.. بصائر الدرجات، ص۱۴۹، ش۱۵، مذکور در بِحار الانوار، ج۲۶، ص۳۷؛ قس: بصائر الدرجات، ص۱۵۹، ش۲۸.

4.. اَوائِل المَقالات، صص۳۶-۳۷، مذکور در بِحار الانوار، ج۲۶، صص۱۷۷-۱۷۸، ترجمۀ فرانسوی در: Sourdel, p. ۲۷۳ (قس: پانوشت ۶). مفید (همان) دو دیدگاه دیگر را نیز در میان امامیّه ذکر می‌کند: الف) امامان همواره، صرف نظر از آنچه خود می‌دانند، بر اساس ظَواهِر حکم می‌دهند؛ ب) آنها صرفاً طبق بَواطِن حکم صادر می‌کنند.

5.. مطالبی بسیار کهن در مورد این موضوع در بِحار الانوار، ج۲۶، صص۲۰۱-۲۲۲ گردآوری شده است.


قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
256

فهرست وجود دارد.۱ در هر یک از موارد پیش‌گفته،‌ امامِ مورد بحث، طومار را باز، و وجود آن نام را بررسی می‌کند؛ اما این امر ضرورتاً دال بر آن نیست که امامان آن فهرست را حفظ نبوده‌اند. در مواردی امام به بعضی از یارانش اجازه می‌داد که صحیفه را بررسی کند: گفته شده که این حالت مثلاً زمانی اتفاق افتاده که عَلی زَین العابدین[[ع]] با درخواست یکی از اصحاب به نام حُذَیفَة بن اَسید الغِفاری موافقت کرد و اجازه بررسی فهرست را به برادرزاده او داد. برادرزاده حُذَیفَة نیز اسم خود و اسم حُذَیفَة را در فهرست یافت.۲ در حدیث مشابهی، امامِ [[مورد پرسش]] حسن[[ع]] است، و راوی گزارش می‌کند که آن برادرزاده بعداً به هنگام یاری حسین[[ع]] در کربلا کشته شد.۳ در جای دیگری، این صحیفه به عَبد الله بن فَضل هاشِمی، شاگرد صادق[[ع]]، نشان داده شده ولی وی نتوانسته هیچ نوشته‌ای را در آن تشخیص دهد؛ او تنها هنگامی توانست نوشته را بخواند که امام با دست خود آن را لمس کرد؛ و در نتیجه او نیز از یافتن اسم خود در فهرست خشنود شد.۴

به همین نحو، امامان کتاب اَصحاب الیَمین و کتاب اَصحاب الشِمال را در اختیار دارند که

1.. بصائر الدرجات، ص۱۷۰، ش۱، مذکور در بِحار الانوار، ج۲۶، ص۱۲۱. در این حدیث (چنان‌که در بصائر الدرجات، ص۱۷۳، ش۷ نیز آمده) امام به این صحیفه با تعبیر الناموس اشاره می‌کند که در اینجا معنای « رازدار»، « حامل راز» از آن اراده شده است (بصائر الدرجات، ص۱۷۳، پاورقی ۲؛ قس: Dozy, Supplément, s.v.).

2.. بصائر الدرجات، ص۱۷۱، ش۳، مذکور در بِحار الانوار، ج۲۶، ص۱۲۲. در مورد حُذَیفَة (مشهور به ابوسَریحَة/سُرَیحَة) (د. ۴۲/۶۶۲ـ۶۶۳) برای نمونه ن.ک: اِبن سَعد، الطَبَقات الکُبری، بیروت، ۱۹۵۷-۱۹۵۸، ج۶، ص۲۴؛ اِبن عَبد البَرّ، الاِستیعاب فی مَعرفَة الاَصحاب، تحقیق علی محمد البِجاوی، قاهره، ۱۳۸۰/۱۹۶۰، صص۳۳۵-۳۳۶، ۱۶۶۷-۱۶۶۸؛ اِبن عَساکِر، تأریخ مَدینَة دِمَشق، چاپ عکسی [قاهره، بی‌تا] [احتمالاً ۱۹۸۹]، ج۴، صص۲۸۵-۲۸۸؛ اِبن الاَثیر، اُسد الغابَة فی مَعرِفَة الصَحابَة، قاهره، ۱۲۸۰-۱۲۸۶، ج۱، ص۳۸۹؛ مُحسِن الامین، اَعیان الشیعة، ج۲۰، دمشق، ۱۳۶۴/۱۹۴۵، صص۲۳۴-۲۳۹.

3.. بصائر الدرجات، صص۱۷۲-۱۷۳، ش۶، مذکور در بِحار الانوار، ج۲۶، ص۱۲۴. در هر دو روایت، حُذَیفَة، با بیان اینکه خودش نمی‌تواند بخواند، از برادرزادۀ خود می‌خواهد که از روی دیوان برای وی بخواند (شاید وی به خاطر کهولت، بینایی خود را از دست داده بوده است). شرح‌حال‌نویسان امامی، حُذَیفَة را از اصحاب حسن[[ع]] دانسته‌اند (ن.ک: الکِشّی، رِجال، نجف، بی‌تا، ص۱۵؛ الطوسی، رِجال، تحقیق محمد صادق آل بحر العلوم، نجف، ۱۳۸۱/۱۹۶۱، ص۶۷)، از این رو طبیعی است که این دو نفر با یکدیگر ملاقات کرده باشند؛ داستان ملاقات وی با عَلی زَین العابدین[[ع]] بسیار مشکل‌آفرین‌تر است، زیرا قدیم‌ترین تاریخی که در مورد تولد امام چهارم ذکر شده، سال ۳۶/۶۵۶-۶۵۷، یعنی ۶ سال پیش از درگذشت حُذَیفَة، است.

4.. الاختصاص، صص۲۱۱-۲۱۲، مذکور در بِحار الانوار، ج۲۶، صص۱۳۱-۱۳۲.

  • نام منبع :
    قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
    سایر پدیدآورندگان :
    سيّد محمد علي طباطبايي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9048
صفحه از 311
پرینت  ارسال به