سه: فَإذَا فَرَغْتَ + مِنْ نُبُوَّتِكَ+ فَانْصبْ + خَلِیفَتَكَ+ (۹۴[الشرح]:۷ / ۶۶۶ [۶]). قس: نجفی، ص۸۱۱-۸۱۲، ش۱، نقل‌شده در: کتکانی، ج۴، ص۴۷۵، ش۴، مجلسی، ج۳۶، ص۱۳۵، ش۹۱.

چهار: فَإذَا فَرَغْتَ *فَانْصبْ* / + فَانْصَبَّ+ (۹۴[الشرح]:۷ / ۶۶۷ [۶]). این قرائت در سایر منابع امامی یافت نمی‌شود، اما به ابو بکر بن العربی رسیده و او آن را به ”یکی از نادانان" (یا بعضی نادانان) نسبت داده است (وقرأها بعض الجهال فَانْصَبَّ بتشدید الباء؛ ابن العربی، احکام، ج۴، ص۱۹۴۹. نقل‌شده در: قرطبی، ج۲۰، ص۱۰۹). به گفته ابن عربی، فَانْصَبَّ در اینجا به این معناست: ”بکوش [برای بازگشت] به شهر و دیارت" (فجِدَّ [قرطبی: +في الرجوع] إلی بلدک). همچنین ن.ک: ابن خالویه، ص۱۷۵ (در آنجا باید خوانده شود: فَانْصَبَّ).

* * *

در بالا انواع قرائاتی که در کتاب سیاری یافت می‌شوند، عرضه شدند. چهل درصد قرائاتی که آمد دارای ماهیت امامی بودند (آشکارا یا به‌تلویح)؛ این شمار با سهم قرائات امامی در کل کتاب تناسب دارد. از این فهرست چند ملاحظه برمی‌آید:

اول: قرائات دارای ماهیت امامی که در کتاب سیاری ظاهر شده‌اند، از الگوی رایج در تفسیر امامی متقدم انحراف ندارد. آنها معمولا با افزودن چند کلمه (مانند «فِي عَلِي» یا «[ظَلَمُوا] آلَ مُحَمَّدٍ حَقَّهُمْ»)، یا تغییر یک کلمه خاص (مثل «ذُو» به جای «ذَوَا»)، و یا با تغییر اعراب (مثل «مُسَلِّمُونَ» به جای «مُسْلِمُونَ») همراهند.

دوم: قرائاتی که دارای ماهیت امامی نیستند، با یک قرائت خاص [[از قرائت‌های شناخته‌شده]] تطابق ندارند، هرچند تعدادی از آنها به ابن مسعود هم نسبت داده شده‌اند. بیشتر آنها، اما نه همه‌شان، در آثار تفسیری (سنی یا شیعی) و کتاب‌های قرائات یافت می‌شوند.

سوم: قرائاتِ دارای ماهیت امامی اصلا آمده‌اند تا معنای آیات را تغییر دهند، اما در قرائت‌های دیگر چنین چیزی بسیار کم دیده می‌شود.

دو: وَ ما خَلَقَ الذَّكَرَ وَالأُنْثى‏ / اللهُ خَالِقُ الزَّوجَینِ الذَّکَرِ (۹۲[اللیل]:۳ / ۶۵۹ [۶]). ن.ک: نجفی، ص۸۰۸، ص۴، نقل‌شده در: کتکانی، ج۴، ص۴۷۱، ش۵، مجلسی، ج۲۴، ص۳۹۸-۳۹۹، ش۱۲۳؛ نجفی، ص۸۰۸-۸۰۹، ش۵، نقل‌شده در: مجلسی، ج۲۴، ص۳۹۹، ش۱۲۴.

۹۱.

یک: فَإِذا فَرَغْتَ + مِن حَجِّکَ+ فَانْصب‏ + عَلِیّاً لِلنَّاسِ+ (۹۴[الشرح]:۷ / ۶۶۵ [۶]). ن.ک: نجفی، ص۸۱۲، ش۴، نقل‌شده در: کتکانی، ج۴، ص۴۷۵، ش۴، مجلسی، ج۳۶، ص۱۳۵، ش۹۱. به نظر می‌رسد که در این منابع (و نیز در منابع مذکور در ۹۱.دو تا ۹۱.چهار) اعراب عین الفعل در فانصب می‌تواند فتحه (مثل قرائت رسمی) یا کسره باشد. قرائت کسره برای زمخشری (ج۴، ص۲۶۷، نقل‌شده در: فیض، ج۵، ص۳۴۵) شناخته‌شده بوده است، و او آن را به عنوان بدعتی شیعی رد می‌کند (ومن البدع ما رُوي عن بعض الرافضة أنه قرأ فانصِب بکسر الصاد). مجلسی این را نمونه‌ای از گرایش‌های ضدشیعی زمخشری قلمداد می‌کند، و می‌گوید قرائت شیعی می‌تواند فانصِب (به معنای ”منصوب کن") یا فانصَب (به همان معنا یا به معنای ”بکوش"، یعنی در تعیین جانشین) باشد (مجلسی، ج۳۶، ص۱۳۵-۱۳۶). ابو بکر بن العربی نیز قرائت فانصِب را به «بدعت‌گزاران» (مبتدعة) نسبت می‌دهد که باید منظورش شیعیان باشد (ابن العربی، احکام، ج۴، ص۱۹۴۹، نقل‌شده در: قرطبی، ج۲۰، ص۱۰۹).

دو: فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ + عَلِیًّا لِلوَلاَیَةِ+ (۹۴[الشرح]:۷ / ۶۶۸ [۶]). ن.ک: فرات، ج۲، ص۵۷۳، ص۷۳۵، نقل‌شده در: مجلسی، ج۳۶، ص۱۳۴، ش۸۹؛ ابن شهرآشوب، مناقب، ج۳، ص۲۳، نقل‌شده در: کتکانی، ج۴، ص۴۷۵، ش۷، مجلسی، ج۳۶، ص۱۳۴، ش۹۰ (فَإِذَا فَرَغْتَ مِن دُنیَاكَ [کتکانی: دِینِكَ] فَانْصبْ عَلِیًّا لِلوَلاَیَةِ). برای قرائت فَانْصبْ عَلِیًّا ن.ک: قمی، ج۲، ص۴۲۹، نقل‌شده در: کتکانی، ج۴، ص۴۷۵، ش۱۲، مجلسی، ج۳۶، ص۱۳۴، ش۸۷. قس: حسکانی، ج۲، ص۳۴۹، ش۱۱۱۶-۱۱۱۷، ۱۱۱۹ (فَانْصبْ تفسیر شده است به: انْصبْ عَلِیًّا لِلوَلاَیَةِ).