183
قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی

کتاب دور از دسترس بخش عمده مسلمانان باقی بماند، که با کار او (و البته تبلیغات وهابی) این خواسته دیگر برای همیشه بر باد رفت. از سوی دیگر، او استدلالی به یک معنا ابطال‌ناپذیر طرح کرد که ساده و در عین حال بسیار تأثیرگذار بود. او می‌گوید هر ردیه شیعی‌ای بر تحریف مردود و دروغین است، زیرا ناشی از پنهان‌کاری مصلحتی (تقیة) است (مانند همه ردیه‌های شیعی بر خود آموزه تقیه). هرچند پیش از آن هم چند تن از نویسندگان شیعی ـ مثل نعمت الله جزائری، شریف عاملی و احمد بن علی طبرسی ــ این مطلب را تأیید کرده بودند، اکنون خطیب سلاح تقیه را به سوی مؤلفان شیعی [[منتقد تحریف]] برگرداند تا راه را بر علماء شیعه ببندد و ردیه‌هایشان بر کتاب نوری را بی‌اعتبار سازد.۱

خطیب اولین نویسنده سنی‌ای نبود که در قرن بیستم به رویکرد شیعیان به قرآن پرداخت، ولی او از شرایط فکری و سیاسی‌ای سود جست که عامه مردم را از روابط بینامذهبی در اسلام آگاه کرده، و در عین حال جنبش تقریب را آسیب‌پذیر ساخته بود. او همچنین کتابش را به گونه‌ای متمایز از کتاب‌های پیشینیانش نوشت: یوسف دِجوی تنها به آثار سنی استناد کرده بود، بدون اینکه هیچ اشاره‌ای به دیدگاه‌های شیعیان داشته باشد؛۲ محمد رشید رضا خیلی کوتاه به کتاب نوری اشاره کرده بود ـ ظاهرا او تنها شناختی سطحی از کتاب داشته؛۳ موسی جار الله در سفرنامه معروفش می‌گوید در کل سرزمین ایران و عراق، یک شیعه اعم از عالم و عامی نیافته است که شناخت کافی از قرآن داشته باشد؛۴ سرانجام، عبدالله قصیمی در نقد شدیدش بر شیعیان یک فصل کامل را به فصل الخطاب اختصاص داده ولی تأثیرش محدود است، بدون شک به علت اینکه افکار مؤلف پس از جنگ جهانی دوم، از وهابی‌گری سرسختانه به الحاد علنی تغییر کرد.۵

در همین زمان، عالمان شیعه به سرعت و یک‌صدا واکنش نشان دادند. عالم عراقی، محمد حسین کاشف الغطاء، طی یک نامه سرگشاده به دجوی پاسخ گفت و در آن بیش از

1.. خطیب، الخطوط العریضة، صص۱۰-۱۸.

2.. دجوی، الجواب المنیف، صص۱۶۴-۱۸۷.

3.. رشید رضا، السنة والشیعة، صص۴۳-۴۴، ۷۴-۷۵.

4.. جار الله، الوشیعة، صص۱۱۲-۱۱۳، ۱۲۵-۱۲۶، ۱۵۱-۱۵۵.

5.. قصیمی، الصراع، ج۲، صص۸۶۱-۸۸۱.


قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
182

به رسمیت شناختن رژیم اسرائیل توسط دولت ایران باعث شد جمال عبد الناصر رئیس‌جمهور مصر در پاسخ تمام روابط دیپلماتیک کشورش را با ایران قطع کند. این یکی از مهم‌ترین دلایلی بود که باعث شد انجمن در سال ۱۹۶۰ منحل شود و نتایجی فاجعه‌آمیز برای روابط میان شیعیان و اهل سنت به بار آورد. از آن زمان مسئله تحریف قرآن دوباره موضوع روز شد. در سال ۱۹۶۱، روزنامه‌نگار سوری  مصری، محب الدین خطیب، که پیش‌تر در دهه ۱۹۵۰ هم برای بی‌اثر کردن حرکت تقریب تلاش‌هایی کرده بود، جزوه‌ای منتشر کرد که به سرعت تبدیل به، احتمالاً، مؤثرترین ردیه در قرن بیستم تبدیل شد. از همان عنوان طولانی جزوه، «چهارچوبی که پایه‌های دین تشیع دوازده‌امامی بر آن بنا شده»، پیشاپیش می‌شد فهمید که مؤلف تشیع را دینی بیگانه خارج از اسلام و حتی دینی ضد اسلامی می‌بیند.۱ به رغم حجم کم این جزوه ۴۰ صفحه‌ای، که هشت صفحه آن به تحریف اختصاص داده شده بود، این رساله بر تمام مناقشات بعدی تأثیر گذاشت، مخصوصا با توجه به اینکه از حمایت کمابیش رسمی رژیم عربستان سعودی هم بهره‌مند بود (و احتمالا بعدها هم این حمایت ادامه پیدا کرد).۲

استدلال اصلی او ساده است: بخش عمده آن نقل چند حدیث از کلینی و احتجاج احمد بن علی طبرِسی است که از آن نتیجه‌ای مشابه با ابن حزم می‌گیرد که شیعیان جزء مسلمانان نیستند. هیچ یک از این سخنان نوآورانه نیست و خطیب هم اولین کسی نبود که چنین دیدگاهی را طرح می‌کند. ولی به خاطر دو وجه دیگر بود که اثر خطیب چنین تأثیری بر جای نهاد: از یک سو او توانست کتاب نوری را به مخاطبان بیشتری بشناساند. هدف اصلی کتاب خطیب به نکاتی برمی‌گردد که به خواننده احساس اقناع خودبه‌خود را می‌دهد. خطیب می‌نویسد که نویسندگان شیعه تنها به یک دلیل همتایشان، نوری، را نقد می‌کنند، زیرا آنها ترجیح می‌دادند که تردیدها درباره وثاقت متن قرآن به صورت پراکنده در صدها

1.. الخطوط العریضة للإسس التی قام علیها دین الشیعة الإمامیة الإثنی عشریة، ن.ک: Brunner, ۳۳۱-۳۴.

2.. زمانی انجمن جهان اسلام عهده‌دار پخش این کتاب بود، و حداقل یک بار در مراسم حج به رایگان توزیع شده است. ن.ک:
R. Schulze: Islamischer Internationalismus im ۲۰. Jahrhundert. Untersuchungen zur Geschichte der Islamischen Weltliga, Leyde ۱۹۹۰, ۳۵۸.

  • نام منبع :
    قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
    سایر پدیدآورندگان :
    سيّد محمد علي طباطبايي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9094
صفحه از 311
پرینت  ارسال به