163
قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی

به رغم این اضطراب، تأییدی شگفت‌انگیز از جانب نویسنده‌ای دیگر که تعلقش به تشیع تردیدناپذیر است، در دست است. محمد باقر لاهیجی در کتابش تذکرة الأئمة که به فارسی نوشته شده و در سال ۱۶۷۴-۱۶۷۵ میلادی به اتمام رسیده، آشکارا اعلام می‌کند که عثمان از قرآن اصیل کلیه متونی را که در باب فضیلت اهل بیت[[ع]] بوده و همین طور تکه‌هایی را در مذمت قریشیان و تکه‌هایی را که در معرفی منافقین بوده‌، حذف کرده است. حتی نام ابو بکر هم (که لاهیجی برای تحقیر همواره او را ابو بکر لعین می‌خواند) حذف شده است. او برای اثبات این نکته که سوره‌هایی کامل هم سانسور شده‌اند، هر دو سوره نورین و ولایة را به طور کامل نقل می‌کند.۱ لاهیجی درباره منابعش چیزی نمی‌گوید و سخنی هم از ابن شهرآشوب یا دبستان به میان نمی‌آورد. در عین حال، برای اولین بار هر دو سوره در کتابی مطمئناً شیعی نقل می‌شوند، و همین حاکی از آن است که در محیط و زمانی نوشته شده که دست‌کم بعضی از شیعیان، فراتر از اتهاماتی مبهم، به‌جد معتقد به امکان تحریف قرآن بوده‌اند.۲

لاهیجی تنها کسی نبود که دوباره به مسئله تحریف پرداخت. در تعدادی از تفاسیر و شرح‌های نوشته شده بر قرآن و حدیث در پایان قرن هفدهم، از این دست اشاراتِ کم و بیش آشکار دیده می‌شود. محمد صالح مازندرانی۳ (د.ح. ۱۶۷۵م[[۱۰۸۶ق]])، عبد علی حویزی۴ (د.ح. ۱۶۹۵م[[۱۱۰۷ق]])، هاشم بحرانی۵ (د. ۱۶۹۵م[[۱۱۰۷ق]]) و ملا محسن فیض کاشانی (د. ۱۶۷۹م[[۱۰۹۰ق]]) هم این اتهامات را ذکر کرده‌اند. فیض

1.. لاهیجی، تذکرة الأئمة، صص۱۷-۲۰؛ الذریعة، ج۴، ص۲۶؛ دربارۀ نویسنده ن.ک: أعیان الشیعة، ج۹، ص۱۸۵.

2.از تقارن زمانی کتاب لاهیجی و کتاب دبستان مذاهب می‌توان نتیجه گرفت که احتمالا این دو سوره در همین دوره جعل شده و به دست این دو نویسنده رسیده‌اند.

3.. مازندرانی، شرح أصول الکافي، تهران، ۱۳۸۲-۱۳۸۸/۱۹۶۲-۱۳۶۸، ج۱۱، ص۷۱-۷۲ (الذریعة، ج۱۳، ص۹۷-۹۸).

4.. حویزی، تفسیر نور الثقلین، ج۱، ص۳۸۲-۳۸۳، ۴۳۸ و ۶۵۱-۶۵۸؛ الذریعة، ج۲۴، ص۳۶۵-۳۶۶؛
Lawson : « Note », ۲۹۱-۹۲ et « Akhbārī Shīʿī Approaches », ۱۷۸-۸۰ (ن.ک: پ. ۱۳) .

5.. بحراني، البرهان (ط. جدید)، ج۱، ص۹-۱۱، ۲۱، ۲۶۲، ۲۹۰، ۲۹۷-۲۹۹، ج۲، ص۷۶۱؛ قس: الذریعة، ج۳، ص۹۳؛
EIr III/۵۲۸-۲۹ ; Lawson : « Note », ۲۹۲-۹۲ [[ب.ت: همین کتاب، صص۹۴-۹۶]],«Akhbārī Shīʿī Approaches», ۱۸۷-۹۵ [[ب.ت: لاوسن، رهیافت‌ها]];
Bar-Asher : « Variant Readings », ۵۱sqq [[ب.ت: همین کتاب، صص۱۱۵ به بعد]].


قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
162

در این رابطه، کتابی که بیش از همه بدان استناد می‌شود و بیشتر از همه باعث جدل شده‌ است بدون شک کتاب دبستان مذاهب است که نویسنده‌ای اهل شبه قاره هند آن را میان سال‌های ۱۶۴۵ و ۱۶۵۸ نوشته‌ است.۱ کتاب بررسی‌ای کلی درباره ادیان و مذاهب مختلف هند در قرن هفدهم است که در آن چند صفحه‌ای هم به تشیع اختصاص یافته است. اهمیت کتاب در این نهفته است که مؤلف در آن سوره‌ای کامل شامل ۴۲ آیه را نقل می‌کند که با عبارت یا ایها الذين آمنوا بالنورین (ای کسانی که به دو نور ایمان آورده‌اید) [[کذا]] شروع می‌شود و از همین رو به نام سورة النورین (سوره دو نور) خوانده می‌شود.۲ به نظر می‌رسد این نخستین بار است که مثالی عینی از وجود بخشی محذوف از قرآن، یا دست‌کم سوره‌ای که شیعیان مدعی‌اند حذف شده است، یافت می‌شود. گرچه هنوز شناخت دقیقی از هویت مؤلف دبستان نداریم، و هرچند ظاهراً کتاب در محیطی غیرشیعی و حتی ضدشیعی۳ نوشته‌ شده است، باز هم برخی عالمان شیعی بدان استناد کرده‌اند. حسین تقی نوری طبرسی در کتابش فصل الخطاب، که در ادامه بدان خواهیم پرداخت، در حین نقل از دبستان، به هیچ عنوان در اصالت سوره تردیدی به خود راه نمی‌دهد، باآنکه خود تأیید می‌کند که به جز مطلبی که در مثالب النواصب ابن شهرآشوب در باب حذف سوره‌ای به نام سورة الولایة آمده، هیچ شاهدی در کتب شیعه در باب چنین سوره‌ای نیافته است.۴ به رغم تفاوت نام‌های این دو سوره، نوری فرض را بر آن می‌گذارد که این همان سوره است، زیرا ابن شهرآشوب تنها نام آن سوره را ذکر کرده است. سرانجام، سوره‌ای به نام سورة الولایة شامل هفت آیه در سال ۱۹۱۳ توسط سنت کلر تیسدال در مجله جهان اسلام منتشر شد. منبع این سوره مشخص نشده است، ولی غیرممکن است او آن را از دبستان که تنها شامل سورة النورین است، گرفته باشد.۵

1.. EI² II/۷۴ ; EIr VI/۵۳۲-۳۴.

2.. دبستان مذاهب، ج۱، صص۲۴۶-۲۴۷؛ همین طور بالاتر پ. ۸.

3.. M. Athar Ali : « Pursuing an Elusive Seeker of Universal Truth. The Identity and Environment of the Author of the Dabestān-i Mazāhib », Journal of the Royal Asiatic Society ۹/۱۹۹۹/۳۶۵-۷۳ ;
در عین حال ن.ک: پژوهش رضا زاده ملک در مقدمۀ دبستان.

4.. فصل الخطاب، صص۱۷۹-۱۸۱.

5.. ن.ک: پ. ۱۰.

  • نام منبع :
    قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
    سایر پدیدآورندگان :
    سيّد محمد علي طباطبايي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9209
صفحه از 311
پرینت  ارسال به