واقعی را، چنانکه علی[[ع]] ثبت کرده است، بیاورد.۱ این واقعیت که کلینی این روایات را بدون کوچکترین نشانهای از مخالفت روایت کرده است، حتی در قرن بیستم هم به آتش نزاع میان عالمان شیعه و سنی دامن میزند.۲ برای مجادلهگران سنی، اهمیت والای این کتاب میتواند به تنهایی دلیلی قوی بر عدم احترام شیعیان به قرآن باشد.
یکی از معاصران کلینی هم در اینجا شایسته ذکر است. تفسیر قرآن علی بن ابراهیم قمی، که به نام ساده تفسیر القمي شناخته میشود، یکی از تفسیرهای مهم کهن شیعی است. قمی در مقدمه تفسیرش انواع مختلف آیات را میشمارد: ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، وجوه مختلف دستوری، و در آخر ”آنچه خلاف چیزی است که خدا فرو فرستاده است." او هشت آیه را ذکر میکند که به نظر او تحریف شدهاند و شکل «درست» آنها را به نقل از امامان میآورد.۳
کمی بعد از غیبت کبرای امام دوازدهم و ناپدید شدن نهاییاش که زنجیره امامان فرقه جعفری را تمام کرد، انقلابی در رویکرد شیعیان به قرآن از نیمه دوم قرن دهم میلادی به وقوع پیوست. یک دلیل واضح دیگر این تغییر، قدرت گرفتن سلسله شیعی آل بویه در بغداد در سال ۹۴۵ میلادی [[۳۳۳قمری]] بود که باعث ایجاد نوعی کلام شیعی شد که میتوان آن را «ارتدوکس» نامید، یعنی کلام شیعی اثناعشریِ استانداردشدهای که از هر گونه غلوی پاک شده است. حمایت آل بویه برای اولین بار راه دسترسی به قدرت را برای شیعیان ـ هرچند بیشتر به شکل غیرمستقیم ــ هموار کرد. بنابراین عالمان تلاش کردند افکار کسانی را که دیگر اکنون در زمره غلات قلمداد میشدند، رد کنند. بااینحال این تغییر باعث نشد که
1.. کلینی، اصول الکافی، ج۲، ص۵۹۸-۶۰۵؛ قس: الذریعة، ج۱۷، ص۲۴۵-۲۴۶.
EI² V/۳۶۲-۶۳; Amir-Moezzi : Le guide divin, ۲۰۶ et ۲۱۰-۱۴.
2.. Brunner : Die Schia und die Koranfälschung, ۸۳-۸۴.
3.. قمی، کتاب التفسیر، ۱۰-۱۱؛ قس:
Bar-Asher : Scripture and Exegesis, ۳۳-۳۸ [[ب.ت: برـ اشر، ترجمه و نقد، صص۶۷-۷۴]], idem : « Variant Readings », ۵۱sqq. [[ب.ت: همین کتاب، صص۱۱۵ به بعد]];
یکی دیگر از شاگردان کلینی، محمد بن ابراهیم نعمانی (د. حدود ۹۷۱م) تفسیری نوشته است که در آن قطعهای دربارۀ آیات «تحریفشده» و شکل صحیحشان موجود است. تکهای بلند از آن را مجلسی حفظ کرده است: بحار الانوار، ج۹۳، ص۱-۹۷؛ قس:
Bar-Asher : Scripture and Exegesis, ۶۳-۷۰ [[ب.ت: برـ اشر، ترجمه و نقد، صص۱۱۳-۱۲۱]].