همچنان ادامه داشته است. نه‌تنها نسخه‌ای از صافی در سال ۱۸۶۹ در تبریز با چاپ سنگی منتشر شد، بلکه این احادیث در نسخه خطی‌ای از تفسیری که احتمالاً اندکی پیش از سال ۱۸۴۴م [[۱۲۵۹ق]] به دست علی‌محمد شیرازی، معروف به باب، نگاشته شده یافت می‌شوند.^۱ این واقعیت که باب پیشینه تحصیل مدرسه‌ای نداشته، بلکه یکی از اعضای طبقه تجار بود، این احتمال را تقویت می‌کند که چنین اَخباری شناخته‌شده بوده و در آن دوره تا حدی مورد قبول بخش عظیمی از جمعیت شیعیان بوده‌اند.^۲ ۳

بنابراین، مسئله‌ای که مطرح می‌شود، مسئله‌ای است که کلبرگ و دیگران تا حدی به آن پاسخ داده‌اند: رهیافت تشیع امامی به مسئله تحریف القُرآن چیست؟ تا بدینجا پاسخ این بوده که اکثریت شیعیان معتقدند که قرآنی که اکنون در دست داریم، قرآن کامل و به همان صورتی است که به محمد پیامبر[[ص]] ابلاغ شده است. اما ظاهراً کلبرگ این نتیجه را عمدتاً بر اساس سخن شخصی به نام هِبَة الدین شهرستانی، و استدلال‌های آیَت الله خوئی استنباط کرده است.^۴ توجه به این نکته نیز جالب است که خوئی ـ که اگر نگوییم یگانه مَرجَع شیعیان امامی، دست‌کم یکی از مراجع اصلی آنها، و در حال حاضر تحت بازداشت خانگی در ایران است^۵ ۶ــ برای تأیید نظر خود از محسن فیض نقل قول می‌کند، اما اثری که او از آن یاد می‌کند الوافی است، نه تفسیر.^۷

محسن فَیض نقل کرده، و دومین مورد نیز روایتی است که در کافی نقل شده، و روایت سوم نیز قرائت جالبی [[از آیه]] را به صورتی مطرح می‌کند که می‌تواند حاکی از مخالفتی با مصحف عثمانی باشد:

عَیّاشی می‌گوید که ابو جعفر، درود بر او باد، گفت: این آیه بر رسول خدا، درود و سلام خدا بر او باد، این گونه نازل شد: ”خود را به بد چیزی فروختند که به آنچه خدا در مورد علی فرو فرستاده، از روی کینه، کافر شوند" و خدا درباره علی، درود بر او باد، گفت: ”خدا از فضل خویش بر هر کس از بندگانش" یَعني عَلي ”که بخواهد فرو می‌فرستد" خدا گفت: ”پس به خشمی بر روی خشمی بازگشتند" یعنی بنی امیّه، ”و کافران را عذابی خوارکننده است."^۱ ۲

نتیجه

اینکه چرا محسن فَیض در استفاده از این گونه مطالب تا این حد گزینشی عمل کرده، جای تأمل دارد. اینکه عملکرد وی گزینش‌گری بوده، و نه صِرف بی‌اطلاعی از مطالب موجود در کافی، با مراجعه به دو تفسیر دیگر متعلق به اواخر دوره صفوی، که هر دوی آنها از این اَخبار استفاده می‌کنند، تأیید می‌شود. اگر نسخه‌ای از کافی مشتمل بر چنین مطالبی برای سایر نویسندگانِ معاصر با محسن فَیض شناخته‌شده بوده، قطعاً وی نیز بر آن وقوف داشته است. دلیل او هر چه باشد، روشن است که این معاصران احساس می‌کردند که چنین احادیثی آن قدر ارزش دارند که آنان به خود زحمت بدهند تا آنها را دوباره در آثارشان نقل کنند. همچنین می‌توان حدس زد که چنین مطالبی همچنان به‌نوعی مقبول یا حاوی نکات مفید تلقی می‌شوند، زیرا هر سه تفسیر در قالب چاپ‌های جدید منتشر شده‌اند،^۳ چاپ‌هایی که به نظر می‌رسد در آنها هیچ تلاشی برای «نوعی توجیهِ» لحن صریح این اَخبار صورت نگرفته است.^۴ همچنین شایان ذکر است که بازنشر چنین مطالب «جنجال‌برانگیزی» در طول سه قرنِ حد فاصل بین تألیف اولیه این تفاسیر و انتشار اخیر آنها در خلال سی سال اخیر