43
قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی

از طریق بازگشت امام غائب، یعنی مهدی[[ع]]، این باور وجود دارد که تفسیرِ حقیقیِ قرآن دانشِ مکتوم نزد علی[[ع]] و امامان می‌باشد که مهدی[[ع]] آن را آشکار خواهد کرد. بنابراین این متن بدون تفسیر صحیح ارزشی ندارد، پس سؤال در خصوص کامل بودن قرآن اساسا بی‌مورد است. حتی اگر اهل سنت متن قرآن حقیقی را نیز در اختیار داشته باشند، فهم آنها از آیات کلیدی قرآن غلط است. بنابراین اگر هم اتفاق نظری درباره متن قرآن باشد، به هیچ وجه بدان معنا نیست که امامیه و سنیان دارای بنیان دینی مشترکی درباره قرآن هستند.


قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
42

از اینکه: از یک سو اعتقاد به امامانِ دارای ولایت به عنوان رهبران معصومِ جامعه وجود داشت، که هرچند در واقعیت تاریخی هیچ وقت به این شکل تحقق نیافت، منجر به بهره‌برداری اباحه‌گرانه شیعیان افراطی می‌شد. اما از سوی دیگر، نیاز به شرایطی امن که شیعیان به عنوان بخشی از جامعه مسلمانان در حیات مادی و فکری خود و نیز برای تفاهم با مسلمانان غیر شیعی از آن بهره ببرند، احساس می‌شد. این تضادها حتی در مجامع روایی اولیه هم، که واقعیت تاریخی شیعیان میانه‌رو در عصر امامان را صادقانه بازتاب می‌دهند، جریان دارند.۱

حتی اگر امامیه قرآن را به عنوان بنیان دین اسلام بپذیرند و تردید خود را نسبت به اصالت متن موجود کنار نهند، باز هم این قرآن همان اهمیتی را که برای اهل سنت دارد برای ایشان نخواهد داشت؛ چراکه آنها در کنار اعتقاد به اینکه قرآن از جانب خداوند به محمد[[ص]] وحی شده است، بر این باورند که دستیابی به تفسیر آن در عمل تنها از طریق امامان ممکن است. در این رابطه این نظر شیخ مفید می‌تواند کاملا روشنگر باشد که می‌گوید: چیزی از متن قرآن از بین نرفته است، بلکه تفسیر‌ها و توضیحاتی که در مصحف علی بود، کنار گذاشته شدند. و البته می‌توان این تفاسیر را نیز با اطمینان «قرآن» خواند.۲۳ از نگاه عالمان سنی چنین اظهارنظرهایی بسیار شگفت‌انگیز و مخاطره‌آمیز است، اما به خوبی نمایانگر تلاش شیخ مفید برای حل تناقضی است که در پاراگراف پیشین بدان اشاره کردیم.

بالاخره در پاسخ به سؤال «امام یا قرآن؟» امامیه به حکم قاطعی نمی‌رسد. ایشان در باب فقه و کلام به طور کاملا آشکار مصحف موجود را در عمل به عنوان اساس و بنیان پذیرفته و به کار می‌بندند. اما تحت تأثیر آموزه امامت و از همه مهم‌تر نظر به نجات تاریخی مقدس

1.. در این پژوهش مسئلۀ دیگری نیز نادیده گرفته شده، که تا آنجا که من اطلاع دارم تا کنون به دقت بدان پرداخته نشده است: تناسب بین تفسیر و برداشت رسمی (یعنی برداشتی که توسط علماء ارائه می‌شود) و دیدگاه‌هایی که در بین مؤمنان ساده دیده می‌شود. برای مثال در سطح زندگی ایمانی روزمره و احساسی، تضادی ــ که توسط مؤمنان درک نمی‌شود ــ میان تکریم امامان (با زیارت رفتن‌ها و...) و تکریم ملموس و مشخص قرآن عثمانی در تعاملات روزمره قابل تصور است. در این ارتباط اظهارنظر گلتسیهر دربارۀ نسخۀ قرآنی دست‌نویس علی[[ع]] که زائران شیعی در نجف آن را تکریم می‌کنند جالب است: برقراری ارتباطی روشن بین دو مفهوم متفاوت از تقدس. ن.ک: Goldziher, Richtungen, ۲۷۵ [[ب.ت: گلدزیهر، گرایش‌ها]].

2.. شیخ مفید، اوائل المقالات، ص۵۵.

3.شیخ مفید بر آن است که آنچه در مصحف امام علی(ع) از معنا و تأویل بوده و حذف شده، واقعیت تنزیلی بوده، هرچند کلام خدا نبوده است. این گفته با آنچه نویسنده برداشت کرده، تفاوت بسیار دارد.

  • نام منبع :
    قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
    سایر پدیدآورندگان :
    سيّد محمد علي طباطبايي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9053
صفحه از 311
پرینت  ارسال به