مطلب به پایان می‌برد: ”برخی افراد از میان پیروان من (شیعَتي) مدعی خواهند شد که [نسخه بدل: «برخی نزد شیعیان من آمده و مدعی خواهند شد که»] مرا دیده‌اند؛ هر کس که پیش از خروج سُفیانی و پیش از صیحه [اعلام روز قیامت] چنین ادعایی کند، دروغگو و شیّاد است."^۱

اما این رویکرد با لحاظ اشتیاق شدید به ملاقات با امام غائب غیرواقع‌بینانه از آب درآمد. برخی گزارش‌ها تنها از تماس غیرمستقیم سخن می‌گویند. ازاین‌رو گفته می‌شود که مفید در صَفَر ۴۱۰/ژوئن ۱۰۱۹ نامه‌ای از امام دریافت کرد که امام در آن نامه می‌گوید (ظاهراً از جانب خداوند) اجازه یافته است که برای مفید نامه بنویسد. وی به مفید امر می‌کند نه نامه را به کسی نشان دهد و نه مضمون آن را برملا سازد، بلکه تنها طبق آن عمل کند. مفید چند سال بعد نامه دومی از امام غائب دریافت کرد. این نامه در اول شَوّال ۴۱۲/ هشتم ژانویه ۱۰۲۲ نوشته شده بود و مفید آن را در ۲۳ ذوالحَجَّة/۳۰ مارس، یعنی دو ماه و ۲۲ روز بعد، دریافت کرد (هیچ توجیهی برای این تأخیر طولانی بیان نشده است). این جریان مربوط است به تقریباً هفت ماه پیش از درگذشت مفید (در ۲ یا ۳ رَمَضان ۴۱۳/۲۹ یا ۳۰ نوامبر ۱۰۲۲). امام به مفید دستور می‌دهد که نامه را مخفی بدارد، اما رونوشتی از آن تهیه کند تا بتواند آن را به افراد معتمَد خود نشان دهد.^۲

حتی عالمِ عقل‌گرایی مثل مُرتَضی بر آن است که محال نیست امام نزد یکی از پیروان خود ظاهر شود، البته به شرط اینکه امام کاملاً به وی اعتماد داشته باشد.^۳ مَجلِسی، که بیش

بخش سوم

پیش از غیبت امام دوازدهم، علی‌الاصول امکان این وجود داشت که برخی از متون سرّی که در اختیار امامان بود، برای پیروان برگزیده یک امام خاص آشکار شود. از زمان شروع غَیبَة این کار دیگر امکان نداشت. در همان زمان، اعتقاد بر این بود که متون مذکور در دوره آخرالزمان برای همه برملا خواهند شد. در نتیجه، شوق به امام غائب، به نحوی تفکیک‌ناپذیر با این انتظار در هم تنیده است که پرده از کُراسه برداشته خواهد شد.

این شوق غالباً تبدیل به آرزوی دیدن خود امام غائب می‌شد. بر اساس باورهای شیعی، دوره غیبت امام دوازدهم به دو بخش تقسیم می‌شود: یک دوره نسبتا کوتاه (از سال ۲۶۰/۸۷۴ تا ۳۲۹/۹۴۱) معروف به غیبت صغرا، که طی آن امام خواسته‌های خود را از طریق چهار نفر از نایبانش بیان می‌کرد، و دوره دوم از سال ۳۲۹/۹۴۱ تا کنون، معروف به غیبت کبرا. گفته می‌شود که امام در زمان غیبت صغرا به منظور زیارت در مکه حضور داشته تا فرصت شرفیابی را به برخی از یاران خود بدهد.^۱ همچنین گفته شده که وی پاسخ‌های استفتائات مربوط به موضوعات مختلف اعتقادی و فقهی را، یا مستقیماً و یا از طریق یکی از نُواب خود، بیان کرده است.^۲ این گزارش‌ها مورد تأیید رسمی علمای برجسته‌ای مانند شَریف مُرتَضی (د. ۴۳۶/۱۰۴۴) قرار می‌گیرد که می‌گوید امام در ابتدای غیبتش (یعنی در دوره غیبت صغرا) برای پیروان خود ظاهر می‌شد، و خود را تنها از دشمنانش مخفی می‌کرد؛ و تنها بعداً، یعنی به هنگام تشدید خطر جانی برای وی، لازم شد که هم از دشمنان و هم از پیروان مخفی شود.^۳

در آغاز، تلاشی صورت گرفت تا هر گونه امکان ظهور امام در زمان غیبت کبرا انکار شود. معروف‌ترین سندِ حاکی از این نگرش، نامه‌ای است که گفته می‌شود امام غائب چند روز پیش از درگذشت چهارمین نائب، برای وی فرستاده است. امام این نامه را با اعلام این