237
قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی

گروه چهارم: [[شامل سوره‌های]] ۵ (مائده)، ۱۰ (یونس)، ۱۹ (مریم)، ۲۶ (شعراء)، ۴۳ (زخرف)، ۴۹ (حجرات)، ۵۰ (ق)، ۵۴ (قمر)، ۶۰ (ممتحنه)، ۸۶ (طارق)، ۹۰ (بلد)، ۹۴ (انشراح)، ۱۰۰ (عادیات)، ۱۰۸ (کوثر)، ۱۰۹ (کافرون): [[به نام گروهِ]] المائده، ۸۸۶ آیه، پانزده سوره.

گروه پنجم: [[شامل سوره‌های]] ۶ (انعام)، ۱۷ (اسراء)، ۲۱ (انبیاء)، ۲۵ (فرقان)، ۲۸ (قصص)، ۴۰ (غافر)، ۵۸ (مجادله)، ۵۹ (حشر)، ۶۲ (جمعه)، ۶۳ (منافقون)، ۶۸ (قلم)، ۷۱ (نوح)، ۷۲ (جن)، ۷۷ (مرسلات)، ۹۳ (ضحی)، ۱۰۲ (تکاثر): [[به نام گروهِ]] الانعام، ۸۸۶ آیه، شانزده سوره.

گروه ششم: [[شامل سوره‌های]] ۷ (اعراف)، ۱۴ (ابراهیم)، ۱۸ (کهف)، ۲۴ (نور)، ۳۸ (ص)، ۳۹ (زمر)، ۴۵ (جاثیه)، ۴۷ (محمد)، ۵۷ (حدید)، ۷۳ (مزمل)، ۷۵ (قیامة)، ۷۸ (نبأ)، ۸۸ (غاشیه)، ۹۲ (لیل)، ۱۱۰ (نصر): [[به نام گروهِ]] الاعراف، ۸۸۶ آیه، شانزده سوره.

گروه هفتم: [[شامل سوره‌های]] ۸ (انفال)، ۹ (توبه)، ۲۰ (طه)، ۳۵ (فاطر)، ۳۷ (صافات)، ۴۶ (احقاف)، ۴۸ (فتح)، ۵۲ (طور)، ۵۳ (نجم)، ۶۱ (صف)، ۶۴ (تغابن)، ۶۵ (طلاق)، ۸۳ (مطففین)، ۱۱۳ (فلق)، ۱۱۴ (ناس): [[به نام گروهِ]] الانفال، ۸۸۶ آیه، شانزده سوره.

در این طرح تنها ۱۰۹ سوره ثبت شده است، یعنی سوره‌های ۱ (فاتحه)، ۱۳ (رعد)، ۳۴ (سبأ)، ۶۶ (تحریم) و ۹۶ (علق) افتاده‌اند. متأسفانه نمی‌توان به این طرح اعتماد کرد، چون به‌وضوح وابسته به تقسیمات سوره‌ای در مصحف عثمانی است که بسیار بعید است علی[[ع]] از آن تبعیت کرده باشد، و البته در تضاد با قول دیگری هم هست که می‌گوید او مواد قرآنی را طبق ترتیب تاریخی مرتب کرد. قول به ترتیب تاریخی اتفاقا مؤیَّد به این واقعیت هم هست که از دیرزمان این آگاهی وجود داشته که نخستین سوره‌ها در مصحف علی[[ع]] اینها بوده‌اند: ۹۶ (علق)، ۷۴ (مدثر)، ۶۸ (قلم)، ۷۳ (مزمل)، ۱۱۱ (مسد)، ۸۱ (تکویر) (اتقان، ص۱۴۵). در هر صورت فهرست بالا دقیق نیست، چون گروه اول که گفته شده حاوی ۱۶ سوره است تنها ۱۵ سوره را در بر دارد، و گروه دوم که گفته شده ۱۵ سوره دارد، در عمل ۱۶ سوره دارد، گروه سوم گفته شده حاوی ۱۷ سوره است، اما تنها ۱۶ سوره دارد و گروه هفتم که گفته شده حاوی ۱۶ سوره است، تنها ۱۵ سوره دارد.


قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
236

تحریرهای مختلفی از این داستان وجود دارد. طبق برخی تحریرها پس از درگذشت پیامبر[[ص]] تنها شش ماه طول کشید تا علی نسخه بازنگری‌شده‌ای از آن فراهم آورد.۱ طبق نقل‌های دیگر او نشست و در سه روز تمام آن را از بر نوشت و آن را طبق ترتیب نزول مرتب کرد.۲ نقل پرآب‌وتاب‌تر این است که وقتی پیامبر[[ص]] در آستانه مرگ بود، علی[[ع]] را فرا خواند و محل سرّی اختفای مواد قرآنی در زیر تختش را به او گفت، و به او فرمان داد که آنها را از آنجا بردارد و تدوین کند.۳۴

هرچند شکل رایج داستان آن است که در مصحف علی سوره‌ها طبق ترتیبی تاریخی مرتب شده بودند (اتقان، ص۱۴۵)، یعقوبی ترتیبی به‌کلی متفاوت عرضه کرده است،۵ که طبق آن علی سوره‌ها را در هفت گروه مرتب کرد،۶ که هر گروه با یکی از هفت سوره بلند آغاز می‌شود و با نام همان سوره نامیده می‌شود. طرح کلی آن چنین است:

گروه اول: [[شامل سوره‌های]] ۲ (بقره)، ۱۲ (یوسف)، ۲۹ (عنکبوت)، ۳۰ (روم)، ۳۱ (لقمان)، ۴۱ (فصلت)، ۵۱ (ذاریات)، ۷۶ (انسان)، ۳۲ (سجده)، ۷۹ (نازعات)، ۸۱ (تکویر)، ۸۲ (انفطار)، ۸۴ (انشقاق)، ۸۷ (اعلی)، ۹۸ (بینه): [[به نام گروهِ]] البقره، ۸۸۶ آیه، ۱۶ سوره.

گروه دوم: [[شامل سوره‌های]] ۳ (آل عمران)، ۱۱ (هود)، ۱۲ (یوسف)، ۱۵ (حجر)، ۳۳ (احزاب)، ۴۴ (دخان)، ۵۵ (رحمن)، ۶۹ (حاقه)، ۷۰ (معارج)، ۸۰ (عبس)، ۹۱ (شمس)، ۹۷ (قدر)، ۹۹ (زلزال)، ۱۰۴ (همزه)، ۱۰۵ (فیل)، ۱۰۶ (قریش): [[به نام گروهِ]] آل عمران، ۸۸۶ آیه، پانزده سوره.

گروه سوم: [[شامل سوره‌های]] ۴ (نساء)، ۱۶ (نحل)، ۲۳ (مؤمنون)، ۳۶ (یس)، ۴۲ (شوری)، ۵۶ (واقعه)، ۶۷ (ملک)، ۷۴ (مدثر)، ۱۰۷ (ماعون)، ۱۱۱ (مسد)، ۱۱۲ (اخلاص)، ۱۰۳ (عصر)، ۱۰۱ (قارعه)، ۸۵ (بروج)، ۹۵ (تین)، ۲۷ (نمل): [[به نام گروهِ]] النساء. ۸۸۶ آیه، هفده سوره.

1.. حدیثی از ابن عباس منقول در مناقب ابن شهرآشوب از نزول القرآن شیرازی. قس: العاملی، ج۱، ص۱۵۰.

2.. العاملی، ج۱، ص۱۴۸.

3.. الصافی، صص۹، ۱۰.

4.دربارۀ چگونگی ساخته شدن این روایات در محافل سنی و انتقال آنها به منابع شیعی در دوره‌های بعدی، ن.ک: حسین مدرسی طباطبایی«بررسی ستیزه‌‌های دیرین دربارۀ تحریف قرآن»، ترجمۀ محمدکاظم رحمتی، هفت آسمان، سال سوم، ش۱۱، پاییز ۱۳۸۰، ص۴۱-۷۸.

5.. یعقوبی، Historiae، ج۲، ص۱۵۲ به بعد.

6.. متأسفانه در نسخه‌ای از الفهرست که تصحیح فلوگل از روی آن انجام شده است، این بخش از متن که ترتیب مصحف علی را بیان می‌کند، افتاده است.

  • نام منبع :
    قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
    سایر پدیدآورندگان :
    سيّد محمد علي طباطبايي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9061
صفحه از 311
پرینت  ارسال به