عبدالله بن محمد رضا حسینی شُبَّر۱ (د. ۱۸۲۶م)، علی اصغر بروجردی۲ (د.۱۸۹۵م) و یا حتی محمد تقی بن محمد باقر نجفی۳ (د. ۱۹۱۳م) که همگی از نظریه تحریف به کوتاهی ولی قاطعانه دفاع کرده‌اند. از انبوه منابع می‌توان نتیجه گرفت که اعتقاد به رخ دادن تحریف در قرآن به هیچ عنوان نظریه‌ای حاشیه‌ای نبوده است. حائز توجه است که در تمام ردیه‌های شیعیان قرن بیستم بر تحریف، تنها به عالمان متقدم قرون دهم تا دوازدهم میلادی استناد می‌شود: شیخ مفید، شریف مرتضی، طوسی و طبرِسی. حال آنکه عالمان دوره‌های بعدی تنها به صورت انتخابی و کوتاه و به شکل غیرمستقیم مورد استناد قرار می‌گیرند. این برداشت وقتی قوت می‌گیرد که می‌بینیم در قرن‌های هفدهم و هجدهم دیگر شاهد صرف نقل قول از منابع متقدم حدیث نیستیم و کم‌کم استدلال‌های شخصی و مستقل مؤلفان نیز به آنها ضمیمه می‌شود. محمد باقر مجلسی خود را محدود به روایت احادیث ائمه کرده بود و چندان دیدگاه‌های شخصی‌اش را به آنها اضافه نمی‌کرد. بر عکس، معاصرش [[فیض]] کاشانی شروع به تأمل درباره مسائلی کرده بود که چندان روشن نبودند. سرانجام از زمان نعمت الله جزائری و شاگردش ابو الحسن شریف عاملی به بعد، استدلال بر نقل اقوال ترجیح پیدا کرد.۴
با این حساب، کتاب بسیار جنجال‌برانگیز فصل الخطاب نوشته حسین تقی نوری که در دهه ۱۸۸۰ میلادی منتشر شد و علی القاعده پیامدهایی جدی در قرن بیستم به جای گذاشت، اتفاقی خاص و منحصر به فرد به نظر نمی‌رسد، بلکه باید آن را نتیجه منطقی و تقریباً غیر قابل اجتنابِ روندی طولانی دید.
1.. شبّر، مصابیح الأنوار، ج۲، صص۲۹۴-۲۹۵؛ قس: الذریعة، ج۲۱، صص۸۵-۸۶ و طبقات أعلام الشیعة، ج۲/۲، صص۷۷۷-۷۷۹.
2.. بروجردی، عقائد الشیعة، صص۲۹-۳۱؛ قس: الذریعة، ج۲۵، ص۲۸۴؛ أعیان الشیعة، ج۸، ص۱۶۷ و طبقات أعلام الشیعة، ج۲/۲، ص۸۲۳.
3.. نجفی، تأویل الآیات الباهرة، صص۱-۳؛ قس: الذریعة، ج۳، صص۳۰۳-۳۰۴؛ طبقات أعلام الشیعة، ج۱/۱، صص۲۴۷-۲۴۸؛ أعیان الشیعة، ج۹، ص۱۹۶.
4.. به همین دلیل است که چند سال پیش حسین مدرسی (ن.ک: بالا، پ.۱۲) این سؤال را مطرح کرد که آیا اعتقاد به تحریف قرآن در اصل از شیعه نشئت گرفته یا از میان سنی‌ها برآمده است. این سؤال به نظر من اگر نگوییم بی‌فایده است، اهمیتی ثانوی دارد. واقعیت این است که در طول قرون متعدد تعداد بسیاری از مؤلفان شیعه این عقیده را پذیرفته‌اند، چه در تقلید از بزرگان گذشته و بدون انتقاد، و چه اینکه بر اساس استدلال بوده باشد.
