خشنود و راضی است و اطمینان دارد که آن نتیجه به خیر و صلاح او بوده و او سزاوار آن نتیجه بوده است. بنابراین تفاوتی نمی‌کند که نتیجه مورد انتظار او حاصل شده باشد یا نتیجه دیگری. همان گونه که پیش از این بیان شد، یقیناً خداوند بنده متوکّل خویش را به منفعت و مصلحتش می‌رساند و بهتر از آنچه را که او انتظار دارد نصیبش می‌گرداند. همو فرموده است: «هر کس از خدا پروا داشته باشد، خداوند نیز راه برون‌رفت از مشکلات را برای او قرار می‌دهد و او را از جایی که گمان نمی‏برد روزی می‏دهد؛ و کسی که بر خدا توکّل کند، خدا برایش کافی است».^۱

پرسش و پاسخ

در این جا ممکن است چند پرسش، ذهن خواننده گرامی را مشغول سازد که سعی می‌شود کوتاه اما گویا پاسخ داده شود.

پرسش نخست

گفته شد که برای نیل به اهداف باید از حرکت باز نایستیم، توانمندی‌ها و امکانات و اسباب لازم را برای رسیدن به هدف شناسایی و بر نفس خود اعتماد کنیم و از اسباب و لوازم استفاده کنیم، در برابر سختی‌ها و مشکلات، صبر و استقامت پیشه کنیم و از سرانجام کار در هراس نباشیم. اکنون سؤال این است که با فرض رعایت همه این امور، آیا نیازی به توکّل هست و آیا برای توکّل، کارکردی باقی می‌ماند؟! به راستی اگر کسی با برنامه‌ریزی و نیز رعایت امور فوق، بی آن که به خدا توکّل کند کاری را آغاز کند، آیا می‌توان ادعا کرد که به نتیجه نمی‌رسد؟

وی در ادامه، عافیت و سلامت حضرت هود علیه السلام را دلیلی قاطع بر رسالت او قلمداد کرده است؛ زیرا آن حضرت، با شجاعت در میان مشرکان قوم خویش که نیرومند بودند، رفت‌و‌آمد داشت و بت‌هایشان را در آسیب‌رسانی به وی ناتوان می‌خواند.^۱

چون از سویی، سنّت خداوند با کمال تسلط و نهایت قدرت بر مخلوقات، حاکم و نیز میان خلایق ثابت است، و از سوی دیگر، خداوند بر صراط مستقیم است و به حق حکم می‌کند، جای هیچ گونه ترسی نیست.

در کتاب طبّ الائمّه: از امام صادق علیه السلام نقل شده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

اگر کسی خواست به انسان زیانی وارد سازد هنگام مواجهه با او بگوید: ”أعوذ بحول اللّه و قوّته من حول خلقه و قوّتهم و أعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ مِنْ شَرِّ ما خَلَقَ“. سپس آنچه را که خداوند به پیامبرش صلی الله علیه و آله گفته است بگوید: (فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِی اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ عَلَیهِ توکلتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ). در این صورت خداوند او را کفایت می‌کند، مکر هر مکاری را و زیان هر حسود و بدخواهی را برمی‌گرداند.^۲

۶. خشنودی از سرانجام کار

ره‌آورد دیگر توکّل به خدا و دل قوی داشتن به یاری او، خشنودی به سرانجام کار است. این خشنودی، با قطع نظر از نتیجه آن است. یعنی انسان متوکّل، از نتیجه‌ای که خداوند برای امور او رقم زند و مقدّر کند