است که خدا که خالق همه هستی است، مالک او نیز هست. پس خداوند، صاحب و مدبّر همه مخلوقات و ربّ‌الارباب است.^۱ ازاین‌رو اگر بنده خدا امور خویش را به خالق توانا واگذارد و بر او توکّل کند، به کسی توکّل و اعتماد کرده است که حکم و تدبیرش از روی علم و آگاهی و حکمت، و حق و نافذ است. صاحب اختیار بودن و زیر سلطه و اراده خدا بودنِ همه جنبندگان عالَم، و نیز بر حق و عدالت بودن فِعل پروردگار، نکته‌ مهمی است که حضرت هود علیه السلام در پاسخ به مشرکان امّت خود، به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: «من به خدای یکتا که پروردگار من و شماست توکّل کرده‌ام که البته هیچ جنبنده‏ای نیست مگر آن که زمام اختیارش در دست اوست و هر آینه پروردگار من بر صراط مستقیم است».^۲

در تفسیر المیزان در شرح آیه ۵۶ سوره هود آمده است که تسلط خداوند بر تمام جانداران و در صراط مستقیم بودن پروردگار، دلالت دارد که سنّت الهی همواره میان مخلوقات، جاری و نافذ و ثابت است. پس او همواره به حق حکم می‌کند و حق را به کرسی می‌نشاند، باطل را محو و اهل باطل را رسوا می‌سازد.^۳

شش نکته معرفتی که گذشت، در حقیقت، ایمان و اعتقاد را پایه‌ریزی می‌کند و سپس هر مؤمنی را قانع و مُجاب می‌کند که توکّل منحصراً به خداوند اختصاص دارد و دیگری شایسته توکّل و تکیه

و غیر قانونی وکیل خود نیستند. آیا این مورد در باره واگذاری وکالت به خداوند هم مصداق دارد؟ در پاسخ به این پرسش، توجه به چهار آیه، راه‌گشاست. در دو آیه، به «مخلوقیت» و «مملوکیت» همه چیز و «خالقیت» و «مالکیت» خدا نسبت به تمام جهان آفرینش اشاره شده
است: «خدا آفریننده همه چیز است و او بر هر چیزی کارساز است»^۱ و «و آنچه در آسمان‏ها و زمین است از آن خداوند است و او برای کارسازی بس است».^۲ در دو آیه دیگر، به وابستگی و بازگشت همه امور به پروردگار^۳ و نافذ بودن حکم او^۴ تصریح شده است.

بنابراین خداوند که آفریننده و مالک همه چیز است و تمام امور به او باز می‌گردد و تدبیر امور نیز به دست اوست و به تمام امور و هر نهان و آشکاری آگاه است، توکّل‌کنندگانش را به بهترین وجه به منافعشان می‌رساند و یا زیان و خسران را از آنان باز می‌گرداند بی آن که حقی از دیگری ضایع شود یا بر او ستم شود. پس آن که بر خدا توکّل کند ناکام نخواهد ماند و آن که او را فراموش کند و به دیگری تکیه کند، کامیاب نمی‌گردد.

علامه طباطبایی در شرح (وَ هُوَ عَلی‏ کلِّ شَی‏ءٍ وَکیلٌ) معتقد است چون آفرینش هر چیزی به خدا بازگشت دارد، پس خدا مالک اوست و ملکیت انسان‌ها نیز از ناحیه خداست و آدمی فقیر مطلق است و از خود هیچ ندارد. بنابراین وقتی موجودات مالک خود نیز نیستند، نتیجه‌اش این