53
قرآن کتاب اخلاق

معرفی می‌کند. سپس بیان می‌کند که ما تنها بر خدا توکّل کرده‌ایم:

(وَسِعَ رَبُّنا کلَّ شَی‏ءٍ عِلْماً عَلَی اللَّهِ تَوکَّلنا رَبَّنَا افْتَحْ بَینَنا وَ بَینَ قَوْمِنا بِالْحَقِّ وَ أنْتَ خَیرُ الْفاتِحینَ).۱
پروردگار ما بر همه چیز کاملاً آگاه است، ما بر خدا توکّل کردیم. ای پروردگار ما! میان ما و قوم ما به حق، راهی بگشا که تو بهترین راهگشایان هستی.

توکّل حضرت شعیب علیه السلام آن‌ گونه که در آیه شریفه بدان اشاره شده، به دلیل علم و آگاهی پروردگار به خیر و صواب بندگان بوده است۲ و ایشان نیز به دلیل آگاهی خداوند بر همه چیز، از پروردگار می‌خواهد تا نزاع میان مؤمنان و کافران را تدبیر و بینشان داوری کند و برای مؤمنان گشایش رقم زند.

۳. باور به خیرخواهی خداوند برای بندگان

باور به مهربان بودن خدا از یک سو، و آگاهی او به خیر و صلاح بنده‌اش از سویی دیگر و بی‌نیازی مطلق او، اقتضا می‌کند بپذیریم که جز خیر و صلاح بنده‌اش را نخواهد و در صدد زیان و خُسران بنده خویش نباشد. پس در صورتی که آدمی به او اعتماد و بر او توکّل کند، با چیزی جز خیر و صلاح خویش روبه‌رو نمی‌شود. این باور و اعتقاد، انسان را به سوی تکیه بر پروردگار سوق می‌دهد و توکّل بر او را در تمام امورش تحقق می‌بخشد؛ چیزی که قرآن کریم از زبان پیامبران الهی در قالب پرسشی این گونه حکایت می‌کند:

1.اعراف: ۸۹.

2.التبیان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۴۶۸.


قرآن کتاب اخلاق
52

با تقدیم «علیه» بر «توکّلنا» منحصر بودن توکّل پیامبر صلی الله علیه و آله به ذات مقدس پروردگار بیان شده است. ازاین‌رو خداوند در پایان آیه وعده داده است که کفار و مشرکان به زودی خواهند دانست کسانی‌که بدان‌ها تکیه کرده و چشم طمع به یاریشان دوخته‌ بودند، مهربان واقعی نبودند و یاری و کمکشان نیز جز خیالی باطل نبوده‌ است.۱

نتیجه آن که اگر او را مهربان ندانی، چگونه بر او توکّل می‌کنی و امور خویش را به او می‌سپاری؟! نکته مهمی که در سوره شعراء آشکارا به آن تصریح شده است، آن گاه که فرمود:

(وَ توکل عَلَی الْعَزِیزِ الرَّحِیمِ).۲
و بر توانای مهربان توکل کن.

۲. باور به آگاهی خداوند از خیر و صلاح بنده

گام دوم معرفتی انسان در توکّل به خدای متعال این است که بداند خدای متعال به ظاهر و باطن، و آشکار و نهان آگاه است و خیر بندگان خویش را به بهترین صورت ممکن تشخیص می‌دهد؛ زیرا از لوازم وکالت آن است که وکیل به فنون آن آگاه باشد و راه جلب منفعت و دفع ضرر موکّل خویش را بداند. پس کیست که از خدای عزیز و جلیل آگاه‌تر باشد و خیر و صلاح آدمی را بهتر از خود او بشناسد؟ حضرت شعیب علیه السلام در گفتگو و محاجه با کافران، گستره علم خدا را نا محدود می‌داند و او را دانا به همه چیز، چه در گذشته و حال و چه در آینده۳

1.ر. ک: المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۹، ص۳۶۵.

2.شعرا: ۲۱۷.

3.جوامع الجامع، ‏ج ۱، ص۴۵۲.

  • نام منبع :
    قرآن کتاب اخلاق
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد تقي سبحاني نيا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    اتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 59539
صفحه از 291
پرینت  ارسال به