49
قرآن کتاب اخلاق

پیش برد و به اهداف خود نایل گردید، منافع را به دست آورد و آسیب‌ها و زیان‌ها را دور کرد؟

در آموزه‌های اسلام، توکّل به خدای متعال، جایگاه بسیار ویژه‌ای دارد. این معنا را از فراوانی آیات قرآن کریم که به موضوع توکّل پرداخته و به آن توصیه کرده می‌توان استنباط کرد. در قرآن کریم هشت گروه نام برده شده است که خداوند با تعبیر «ان الله یحب» دوستی خود را به آنان اعلام داشته است۱ که توکّل‌کنندگان یکی از آن گروه‌های هشت‌گانه‌اند.۲ این موضوع، از اهمیت توکّل در نزد پروردگار حکایت می‌کند.

امام علی علیه السلام در حدیثی نقل کرده است که در شب معراج، پیامبر صلی الله علیه و آله از خداوند پرسیده است: «پروردگارا! برترین اعمال کدام است؟». خدای عزیز و جلیل فرموده است: «نزد من چیزی برتر از توکّل بر من و خشنودی به آن ‌چه قسمت کرده‌ام نیست».۳

همچنین توکّل، یکی از مقامات بلند عرفانی است و بیشتر عارفان مسلمان، یکی از مقامات اهل یقین را رسیدن به درجه توکّل به شمار آورده‌اند که البته دست یافتن به آن در نهایت دشواری است؛ زیرا لازمه آن رسیدن به درجه بالایی از معرفت و یقین است. از ویژگی‌های این درجه آن است که اسباب و وسایل را ببینی و از تدبیر و تلاش نیز مضایقه نکنی؛ با این حال فقط خدا را مؤثر اصلی بدانی و برای نیل به

1.گروه‌های: محسنین، توابین، متطهرین، متقین، صابرین، مقسطین، اهل جهاد فی سبیل الله و متوکلین.

2.آل عمران: ۱۵۹: (إِنَّ اللَّهَ یحِبُّ الْمُتَوَکلینَ).

3.ارشاد القلوب، ج۱، ص۱۹۹؛ بحار الأنوار، ج۷۴، ص۲۱، ح۶.


قرآن کتاب اخلاق
48

پس اگر کشاورز بی آن که زمین خود را شخم بزند و بذری بکارد و یا در آبیاری بموقع و مراقبت از محصول خود تلاش کند، به خدا توکّل نماید، توکّل او به جایی نخواهد رسید و نتیجه دل‌خواه او را به ارمغان نمی‌آورد. بنابراین فقط در صورت تلاش و سعی و اقدام عملی در مسیر دستیابی به هدف است که توکّل، بی‌نیازی را به ارمغان می‌آورد؛ زیرا هیچ متوکّلی بدون تلاش و حرکت، بی‌نیاز نشده ‌است؛ حقیقتی که در حدیثی گران‌بها از امام صادق علیه السلام این گونه بیان شده است:

ان الغنی و العزّ یجولان فاذا ظفرا بموضع التوکّل اوطنا.۱
بی نیازی و توانمندی جولان می‌دهند، پس آن گاه که به جایگاه توکّل می‌رسند آن جا را وطن خود برمی‌گزینند.

با این توضیحات طبیعی است که توکّل بدون تلاش، نتیجه جهالت و نادانی برشمرده‌ شود.۲ رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله با گروهی که کشت و کار نمی‌کردند برخورد کرد. از آنان پرسید‌: شما چه کاره‌اید‌؟ گفتند: ما توکّل‌کنندگانیم. فرمود: «نه، بلکه شما سربارید».۳

جایگاه توکّل

یکی از پرسش‌ها در موضوع توکّل این است که توکّل بر خدا تا چه اندازه اهمیت دارد؟ آیا به راستی بدون توکّل نمی‌توان امور خویش را

1.الکافی، ج۲، ص۶۵، ح۳؛ کشف الغمة، ج۲، ص۴۲۳: «و قال علیه السلام انی لا ملق أحیانا فأتاجر الله بالصدقة و قال لا یزال العز قلقا حتی یأتی داراً قد استشعر أهلها الیأس مما فی أیدی الناس فیوطنها».

2.ر.ک: احیاء علوم الدین، ج۱۳، ص۱۹۲.

3.مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص۲۱۷، ح۱۲۷۸۹.

  • نام منبع :
    قرآن کتاب اخلاق
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد تقي سبحاني نيا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    اتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 59605
صفحه از 291
پرینت  ارسال به