39
قرآن کتاب اخلاق

برابر هم‌نوع خود کرنش کرده، به خوار و ذلیل شدن خویش راضی ‌شود، با توکّل بر خدا از تمام توانمندی‌های خداداد خویش استفاده می‌کند و خود را از نیاز به هم‌نوعان می‌رهاند. تصور کنید کسی که از نعمت چشم و پا بهره‌مند است و عبور از خیابان را به خوبی می‌داند، آیا هرگز به کمک گرفتن از دیگری برای عبور از خیابان فکر می‌کند؟! آیا کمک دیگری را توهین به خود نمی‌داند؟! بنابراین برای عزّتمند بودن لازم است نعمت‌ها و توانمندی‌ها و استعداد‌های خداداد را شناخت، تا هنگام نیاز در زندگی از آن توانمندی‌ها بهره جست و چشم امید به دست هم‌نوعان نبست و دست نیاز به سوی دیگران دراز نکرد.

۳. عقل و خرد

یکی دیگر از عوامل عزّت نفس، عقل و خرد آدمی است. عقل همان هدیه گران‌بهای الهی ‌است۱ که به انسان قدرت تمیز و تشخیص می‌دهد و وظیفه ادراکات انسان را بر عهده دارد۲ و نیز شناخت حق و باطل را به صاحبش عطا می‌کند و چراغ راهنمای اوست.۳ بی‌‌شک کسی که عقل بیشتری دارد، توانمندی بیشتری نیز برای رسیدن به اهداف خود خواهد داشت. همچنین هر رأی سستی را نمی‌پذیرد و برای پذیرش آرای

1.خردگرایی در قرآن و حدیث، ص۵۰، ح۳۱: «رسول اللّه۹: العَقلُ هَدِیةٌ مِنَ اللّهِ؛ خرد، ارمغان خداوند است».

2.همان، ص۱۹ و ۲۰.

3.همان، ص۶۰، ح۷۷: «امام صادق علیه السّلام: العَقلُ دَلیلُ المُؤمِنِ؛ خرد، راهنمای مؤمن است».


قرآن کتاب اخلاق
38

بداند که خداوند او را موجودی محترم آفریده است، تلاش می‌کند نفس خویش را با اظهار وابستگی به مخلوق، خوار نگرداند و تنها با تکیه بر خالق حکیم و توانا، بر عزّت خویش بیفزاید و از حرمت نفس خود پاسداری ‌کند. به عبارت دیگر، اگر انسان بداند که خداوند پیش از آن که او را بیافریند، فرشتگان را به مقام او و جانشینی‌اش از خدا بر روی زمین آگاه ساخته۱ و پس از اعتراض ملائکه، آنان را نادان خوانده است،۲ و نیز خداوند اولین کسی است که به او تعلیم داده، مسجود فرشتگانش کرده و فرشته خطاکار را به خاطر او از درگاه خویش رانده است؛۳ و سرانجام بداند که خدا جهان آفرینش را مُسَخّر او گردانیده۴ و او را با واگذاری تکالیف شرعی، شایسته بر دوش گرفتن بار امانت الهی دانسته است،۵ به این جایگاه رفیع آگاه می‌شود و تلاش می‌کند با تکیه بر خالق هستی‌بخش خویش، به عزّت واقعی دست یابد. خلاصه آن که اگر آدمی بداند چه جایگاه بلندی نزد خداوند دارد و شایسته برتری یافتن بر ملائکه است، هرگز تن به خواری و ذلّت در برابر بندگانی چون خود نمی‌دهد و رفتاری که حرمتش را از بین ببرد مرتکب نمی‌شود.

۲. آگاهی از توانمندی‌های خداداد

دومین عامل عزّتمندی، آگاهی به توانمندی‌های خداداد خویش است. به راستی کسی که از داشته‌های خود آگاه است، به جای آن که در

1.ر.ک: بقره: ۳۰.

2.همان.

3.همان، آیات ۳۱ و ۳۴.

4.نحل: ۱۴ و حج: ۶۵.

5.احزاب: ۷۲.

  • نام منبع :
    قرآن کتاب اخلاق
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد تقي سبحاني نيا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    اتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 59579
صفحه از 291
پرینت  ارسال به