دستاوردهای عفو

در پایان، نتایج و دستاوردهای عفو را که لابه‌لای مباحث گذشته به آنها اشاره شد، ذکر می‌کنیم:

۱. برای بخشش فردی که در حق انسان خطایی انجام داده است، بزرگواری لازم است و این کار از انسان‌های پست توقع نمی‌رود، اما هر بخشش، به بزرگواری و عزّت بخشنده می‌افزاید.

۲. بخشش، یکی از اصول تربیتی است و تأثیر شگرفی در اصلاح انسان‌های خطاکار دارد. البته نقش بخشش هنگام قدرت، بسیار چشمگیرتر است.

۳. تحکیم روابط اجتماعی میان برادران ایمانی و ایجاد انس و الفت و صمیمیت، از جمله نتایج اجتماعی عفو و بخشش است.

۴. آمرزش گناهان بخشنده و نیز تضمین سعادتمندی اخروی و ورود به بهشت، از دیگر فواید این رفتار و فضیلت اخلاقی به شمار می‌رود.

۵. بخشش بی‌مورد و نابه‌جا گاهی زمینه سوء استفاده را فراهم می‌کند و اثراتی سوء در تربیت افراد بر جای می‌گذارد.

کلام پایانی

هویّت انسانی، فقط با اخلاق و ارزش‌های اخلاقی، چه در حوزه فردی و چه در حوزه اجتماعی شکل می‌گیرد. در حقیقت، میزان تقیّد و پایبندی به ارزش‌های اخلاقی است که هویّت انسانی را شکل می‌دهد و میزان بهره‌مندی هر فرد را از انسانیت آشکار می‌سازد. پایبندی به ارزش‌های اخلاقی، نه تنها عیار انسان بودن فرد را بالا می‌برد بلکه جامعه‌ای را که او در آن زندگی می‌کند نیز رشد می‌دهد و زمینه شکل یافتن روابط انسان‌ها

صاحب تفسیر کنز الدقائق در تفسیر این آیه، حدیثی از امام سجاد علیه السلام به نقل از ابو حمزه ثمالی می‌آورد و می‌گوید: از امام شنیدم که فرمود: «هنگامی که قیامت فرا رسد، خداوند تمام امّت‌ها را یکپارچه جمع می‌کند. سپس منادی ندا دهد: اهل فضل (قوم برتر) کجایند؟ گروهی از مردم بر می‌خیزند. ملائکه از آنان می‌پرسند: برتری شما چیست؟ می‌گویند: ما با کسانی که با ما قطع می‌کردند، وصل می‌کردیم، به کسانی که ما را محروم می‌داشتند، عطا می‌کردیم و کسانی را که به ما ستم روا می‌داشتند می‌بخشیدیم. به آنها گفته می‌شود: راست گفتید. پس به بهشت داخل شوید».^۱

دلیل سوم توصیه خداوند به عفو آن است که در تلافی و قصاص، امکان زیاده‌روی و تجاوز از اندازه مجاز، بسیار زیاد است و جبران بدی با بدی یا قصاص به همان اندازه که واقع شده است، در اغلب موارد بسیار دشوار است. چه بسا ستمدیده هنگام تلافی و قصاص، به خاطر زیاده‌روی، به ستمکار تبدیل شود. این جاست که خداوند ستمدیدگان را به عفو فرا می‌خواند تا علاوه بر اصلاح روابط فی ما بین، ستم‌دیدگان از پاداش فراوانِ پروردگار بهره‌مند شوند، ^۲نه آن که افزون بر تشدید دشمنی، او نیز به ستمکاری دیگر تبدیل شوند.