هر بدی را مجازاتی است همانند آن، ولی هر کس ببخشد و راه آشتی در پیش گیرد، مزدش با خداست؛ زیرا که او ستمکاران را دوست ندارد.

این آیه زیبا، انسان را به بخشش و صلح و آشتی بین هم‌نوعان فرا می‌خواند و از آن جا که پاداش آن را بر عهده ذات مقدس پروردگار می‌داند، بزرگی و اهمیت این رفتار پسندیده را اشاره کرده است. پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در معنای این آیه فرموده است:

إذا عَنَّت لَکم غَضبَةٌ فَادرَؤوها بِالعَفوِ؛ إنَّهُ ینادی مُنادٍ یومَ القِیامَةِ: مَن کانَ لَهُ عَلَی اللّهِ أجرٌ فَلْیقُمْ، فَلا یقومُ إلّا العافُونَ، ألَم تَسمَعوا قَولَهُ تَعالی: (فَمَن عَفا وأصلَحَ فَأجرُهُ عَلَی اللّهِ).^۱
هر گاه خشمی برای شما پیش آمد، با عفو و گذشت آن را از خود دور کنید؛ زیرا در روز رستاخیز آوازدهنده‌ای جار می‌زند: هر که به گردن خدا مزدی دارد، برخیزد. و کسی جز بخشایندگان برنخیزند. آیا سخن خداوند متعال را که می‌فرماید «پس، هر که ببخشد و آشتی ورزد، مزدش با خداست» نشنیده‌ا‌ید؟

همچنین در حدیث دیگری از آن حضرت نقل شده است:

إذا کَانَ یَومُ القِیامَةِ نادی مُنادٍ: مَنْ کانَ أجرُهُ عَلَی اللّهِ فَلیَدخُلِ الجَنَّةَ.^۲
هنگامی که قیامت فرا رسد منادی ندا دهد: هر کس پاداشش بر عهده خداست، به بهشت داخل می‌شود.

در حالی که به روی خود نیاوردم، یا این که آن صفحه‏ای را که گناه و جرم او را در آن ثبت کرده بودم ورق زدم و به صفحه دیگر رد شدم. معنای پایانی، از ورق زدن کتاب گرفته شده، گویا کتاب خاطرات او را ورق زده است.^۱ امام زین العابدین علیه السلام در معنای عبارت (فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِیلَ)^۲ فرموده است: «یعنی بخشش بدون عتاب».^۳

جایگاه عفو

نیاز انسان به هم‌نوع خویش و ضرورت زندگی اجتماعی برای او از یک سو، و تفاوت‌های متنوع آنان با یکدیگر از سویی دیگر، جایگاه و اهمیت عفو و بخشش از خطاهای یکدیگر را نشان می‌دهد؛ زیرا برقراری رابطه دوستانه و صمیمی بین هم‌نوعان بدون عفو و گذشت، امکان ندارد. در این میان، آیات فراوانی که متضمن توصیه‌ها و راهکارهای ایجاد رابطه صمیمی و پایدار بین مؤمنان است، اهمیت فراوان این موضوع را از منظر قرآنی حکایت می‌کند؛ مانند آیاتی که عفو و صفح را در تعاملات برادران ایمانی، بارها توصیه کرده است.^۴ آیه ذیل یکی از آیاتی است که عفو را رفتاری خداپسندانه و با پاداشی بزرگ، معرفی کرده است:

(وَ جَزاءُ سَیئَةٍ سَیئَةٌ مِثْلُها فَمَنْ عَفا وَ أصْلَحَ فَأجْرُهُ عَلَی اللَّهِ إِنَّهُ لا یحِبُّ الظَّالِمینَ).^۵