زیرا می‌فرماید: ”من نزد گمان بنده‌ام به خودم هستم؛ اگر خوب باشد، خوبی را و اگر بد باشد، بدی برایش مقدر می‌کنم“».^۱

این حدیث شریف ما را بر آن می‌دارد که نه تنها در باره اعمال عبادی خود بلکه در امور دنیوی و مقدراتی که پروردگار برای بندگانش رقم می‌زند، به خداوند خوش‌گمان باشیم تا خدا نیز خیر و خوبی مقدر فرماید و از بدنیّنی و سوء ظن به او جداً پرهیز کنیم تا مطابق همان گمان بد، بدی را نصیبمان نگرداند.

حضرت صادق علیه السلام در تبیین آیه ۲۳ سوره فصّلت^۲ فرمود‌ه‌اند:

برای مؤمن، شایسته است که از خدا طوری بترسد که گویا به‌ آتش خواهد افتاد، و چنان به‌ خدا امیدوار باشد که گویا از اهل بهشت است؛ زیرا خداوند می‌فرماید: (ذلِکمْ ظَن الَّذِی ظَنَنْتُمْ بِرَبِّکم).

سپس فرمودند: «خداوند به گمان بنده خود توجّه دارد، اگر بنده به خدا خوش‌گمان باشد، خدا نیز به‌ او نیکی می‌کند و اگر بنده به خدا بدگمان باشد، خدا در باره‏اش بدی خواهد فرمود».^۳

۲. خوش‌گمانی به خود

از ابعاد خوش‌گمانی، خوش‌گمانی به نفس خویش است. این بُعد از خوش‌گمان بودن، به دو نوع تقسیم می‌شود. نوع نخست آن حُسن ظن به خویش در انجام امور است. به نظر می‌رسد این خوش‌گمانی که به

قسم به کسی که خدایی جز او نیست، خیر دنیا و آخرت به مؤمنی عطا نمی‌شود مگر به واسطه حُسن ظن به خدا و امید به او... و هیچ مؤمنی عذاب نمی‌شود مگر به واسطه بدبینی به خدا و نا‌امیدی‌ از او...؛ زیرا خداوند، کریمی است که همه خوبی‌ها به دست اوست و او از این که بنده مؤمنی را که به او گمان نیک دارد، عذاب کند شرم می‌کند؛ پس به خداوند، خوش‌گمان باشید.^۱

در حدیث دیگری از امام صادق علیه السلام می‌خوانیم که فرمود: «خوش‌گمانی به خدا آن است که به کسی جز او امید نداشته باشی و از چیزی جز گناهت نترسی».^۲

از این حدیث شریف، این نکته استفاده می‌شود که اگر از چیزی باید ترسید، آن جز گناه خود نیست؛ یعنی ناامیدی از بخشش خدا، بسیار ناپسند و در حقیقت گمان بد به خداست. بنابراین باید از گناهان خویش ترسید اما به لطف و کرم و بخشش پروردگار امیدوار و خوش‌بین بود. ناگفته نماند که مقصود از حُسن ظن به خدا این نیست که بدون عمل نیک یا اطاعت از خدا به بخشش او و سعادتمندی خویش امیدوار بود، بلکه مقصود آن است که به اعمال نیک و طاعات و بندگی خویش امیدوار نباشیم، بلکه به فضل و رحمت او امیدوار باشیم تا اعمال و رفتار ناقص ما را بپذیرد و ما را شایسته و سزاوار پاداش خویش قرار دهد.

در حدیثی از امام رضا علیه السلام نقل شده است: «به خدا خوش‌گمان باش؛