گستره دوستی و مهرورزی، پس از خدای متعال، فقط مؤمنان را شامل است و غیر مؤمنان را در بر نمی‌گیرد. به عبارت دیگر، بر مؤمنان است که فقط به خدا، پیامبر خدا و دیگر مؤمنان محبّت داشته باشند و آن را از دشمنان خدا دریغ کنند، هر چند در گروه خویشاوندان نزدیکشان به شمار آیند. همچنین باید بداند که دوستی خدا، با دوستی با دشمنان خدا جمع نمی‌شود. نکته‌ای که در قرآن کریم به صراحت بدان اشاره شده است: «در بین مؤمنان واقعی، گروهی که به خدا و روز قیامت ایمان دارند اما با دشمنان خدا و رسول او دوستی کنند، پیدا نخواهی کرد؛ هر چند آن دشمنان خدا، پدران و فرزندان یا برادران یا خویشاوندانشان باشند».^۱

علامه طباطبایی در توضیح این قسمت از آیه می‌نویسد:

و این کنایه از آن است که ایمان راستین به خدا و روز جزا، با دوستی با دشمن خدا نمی‌سازد. بنابراین آن کس که واقعاً به خدا و فرستاده او و روز جزا ایمان دارد، ممکن نیست با دشمنان خدا دوستی کند، هر چند که بالاترین اسباب و انگیزه دوستی در آنان وجود داشته باشد، مانند آن که پدرش یا پسرش یا برادرش باشد، یا قرابتی دیگر داشته باشد؛ زیرا چنین دوستی، با ایمان به خدا منافات دارد.^۲

خداوند در آیه دیگر، دوستی غیر خدا را که با دوستی خداوند سازگار نباشد، ملازم با فسق می‌داند و آنانی را که ادعای ایمان می‌کنند

فروتنی،^۱ بخشش مالی و سخاوت^۲ و به دیدار یکدیگر رفتن^۳ از دیگر رفتارهای محبّت‌‌آفرین است که در متون روایی به آنها تصریح شده است.^۴

۲. در بیانات قرآنی و روایی، مهربانی و محبّت به مؤمنان سفارش شده است اما برای مؤمنی که در جایگاه خدمت‌گزاری به شهروندان جامعه اسلامی قرار می‌گیرد، در خدمت به جامعه، تفاوت گذاشتن نسبت به هیچ یک از شهروندان، اعم از مسلمان و غیر مسلمان، روا نیست. وظیفه‌ای که امیر المؤمنین علیه السلام در سفارش به مالک اشتر می‌نویسد: «قلب خود را نسبت به ملّت خود، مملو از مهر و محبت و لطف کن و نسبت به آنان همچون حیوان درنده‌ای مباش که خوردن آنان را غنیمت شماری؛ زیرا آنها دو گروه بیش نیستند: یا برادران دینی تواند و یا انسان‌هایی همانند تو».^۵

نظارت بر دوستی

با انجام یا ترک رفتارهای محبّت‌آفرین، می‌توان وجود و عدم و یا افزایش و کاهش محبّت خود به دیگری یا محبّت او به خویش را رقم زد. خواننده گرامی تا کنون دریافته است که از منظر آموزه‌های دینی،