187
قرآن کتاب اخلاق

می‌توان هم‌نوع خویش را مطمئن ساخت که تعاملش با او بر مبنای انصاف است و شرّ و زیانی از این رهگذر متوجه‌اش نمی‌شود. به عبارت دیگر، همه انسان‌ها ذاتاً خود را دوست دارند و بر دیگری ترجیح می‌دهند اما همین ویژگی است که او را وادار می‌سازد تا برای رسیدن به منافع و برطرف شدن نیازمندی‌هایش، برابر دیگران فروتن باشد. توضیح بیشتر آنکه انسان متکبّر در تعاملش با همنوعان حرمت و کرامت نفس آنها را مورد تعرض و تهاجم قرار می‌دهد. این رفتار احساس امنیت همنوعان را سلب می‌کند و در نتیجه نه تنها به کمک او نخواهد آمد بلکه نسبت به او موضع دفاعی گرفته در جهت دفع تهاجم انسان متکبّر گام برمی‌دارد. از‌این‌رو اگر انسان خودبزرگ‌بینی و تکبر را مبنای رفتار خود با دیگران قرار دهد همواره تنها می‌ماند و از یاری هم‌نوعان محروم می‌شود. بنابراین او با این کار در حقیقت به خود زیان وارد کرده است.

۴. تقوا، معیار ارزشمندی

عامل دیگر لزوم فروتنی در تعاملات اجتماعی، آشکار نبودن جایگاه افراد نزد پروردگار است. می‌دانیم که معیار گرامی بودن انسان از منظر خداوند، پرهیزکاری است. لذا خداوند در قرآن کریم آشکارا می‌فرماید: «هان، ای مردم! به راستی ما شما را از یک مرد و زن آفریده‏ایم، و شما را به شکل امت‌ها و قبایل قرار داده‏ایم تا با یکدیگر آشنا شوید. قطعاً گرامی‏ترینِ شما نزد خداوند، با تقواترینِ شماست. به راستی خداوند دانای آگاه است»‏.۱

1.حجرات: ۱۳: (یا أیهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناکمْ مِنْ ذَکرٍ وَ أُنْثی‏ وَ جَعَلْناکمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أکرَمَکمْ عِنْدَ اللَّهِ أتْقاکمْ إِنَّ اللَّهَ عَلیمٌ خَبیرٌ).


قرآن کتاب اخلاق
186

انسان، حریص و کم‌طاقت آفریده شده است؛ هنگامی که بدی به او رسد بی‌تابی می‌کند و هنگامی که خوبی به او رسد، مانع دیگران می‌شود.

علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می‌گوید:

حرصی که جِبِلّی و طبیعی انسان است، حرص بر هر چیزی نیست، بلکه تنها حرص بر خیر و منفعت است، آن هم منفعتی که برای خودش و در رابطه با خودش باشد. پس لازمه این حرص آن است که هنگام برخورد با شرّ، مضطرب و متزلزل گردد، چون شرّ خلاف خیر است و اضطراب هم خلاف حرص. همچنین لازمه این حرص آن است که وقتی به خیری رسید خود را بر دیگران مقدم دارد، از دادن آن به دیگران امتناع بورزد؛ مگر در جایی که اگر کاسه‌ای می‌دهد قدح بگیرد.۱

قرآن کریم در آیه دیگری می‌فرماید: (وَ إنَّهُ لِحُب الخَیرِ لَشدِیدٌ).۲ علامه طباطبایی دوستی زیاد انسان نسبت به خیر و خوبی را نیز که در این آیه بدان تصریح شده است، دلیل حبّ ذات انسان برشمرده است.۳

با این توضیح مختصر در باره عجین بودن سرشت انسان با حبّ ذات۴ به آسانی روشن می‌شود که آدمی در تعاملات اجتماعی با هم‌نوعانش چاره‌ای جز فروتنی و احترام به آنها ندارد؛ زیرا تنها از این طریق است که

1.ر.ک: المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰؛ ص۱۸ و ۱۹.

2.عادیات: ۸.

3.ر.ک: المیزان فی تفسیر القرآن، ج۲۰، ص۱۹.

4.برای مطالعه بیشتر ر.ک: فصل‌نامه علمی ـ پژوهشی اندیشۀ نوین دینی، س ۳، ش ۹، تابستان ۱۳۸۶، «بررسی تطبیقی نظریۀ خودگرایی و حبّ ذات»، مصطفی عزیزی علویجه.

  • نام منبع :
    قرآن کتاب اخلاق
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد تقي سبحاني نيا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    اتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 59774
صفحه از 291
پرینت  ارسال به