۳. خداوند: ناظر سوم، خداوند است. بر اساس تعالیم آسمانی اسلام، خداوند متعال بر تمام اعمال و رفتار و افکار آدمی آگاه است و هیچ یک از شئون آدمی از او پنهان نیست. آیات متعددی در قرآن کریم این معنا را تصریح و بارها آن را خاطرنشان کرده است. برای مثال در سوره نساء می‌فرماید: «از مردم شرم می‏کنند اما از خدا شرم نمی‏کنند با آن که خدا هنگامی که سخنی در شب به خلاف رضای او می‏سازند، با آنهاست و به آنچه می‏کنند احاطه دارد [و می‌داند]»^۱ و در آیه دیگری می‌فرماید:

(أ لَمْ یعْلَمُوا أنَّ اللَّهَ یعْلَمُ سِرَّهُمْ وَ نَجْواهُمْ وَ أنَّ اللَّهَ عَلامُ الْغُیوبِ).^۲
آیا نمی‏دانند که خداوند از اسرار و سخنان درگوشی آنها آگاه است و او دانای غیب‌هاست؟!

همچنین آیات متعدد دیگری، خدا را بر افکار و خطورات ذهنی و نیّات درونیشان آگاه می‌داند.^۳

کافی است و اگر به این مؤلفه‌های سه‌گانه که پیش‌تر نیز بدانها اشاره شد آگاه و به آن معتقد باشد از انجام عمل زشت شرم می‌کند و حیا در عملکرد او متجلی می‌گردد.

انواع ناظر محترم از منظر قرآن

از منظر قرآن کریم گروه‌های متعددی ناظر بر اعمال و رفتار انسان هستند. این گروه‌ها عبارت‌اند از:

۱. ناظر انسانی: ناظر انسانی، نخستین گروه ناظر بر اعمال و رفتار است. این گروه، مورد تأیید همگان است و دلیلش ملموس و مشهود بودنشان است، هر چند پنهان شدن از دیده این گروه برای هر کس امکان دارد و انسان می‌تواند خلوت گزیند و از دیدگان هم‌نوع خویش مخفی شود. به هر تقدیر، هر انسانی اگر به زشتی رفتاری معتقد و حفظ آبرو برایش مهم باشد هرگز آن عمل زشت را در حضور هم‌نوع خویش مرتکب نمی‌شود. طبیعتاً این نوع نظارت مورد انکار قرآن کریم نیست و البته در آیه‌ ۱۰۸ سوره نساء بدان اشاره شده است.

۲. ناظر از جنس ملائکه: ملائکه الهی، دومین گروه از انواع ناظران‌اند. در آموزه‌های اسلامی، برخی از ملائکه همواره کنار انسان حاضر هستند و تمام اعمال و رفتار او را ثبت و ضبط می‌کنند. این گروه، هیچ گاه از انسان غافل نیستند اما به دلیل ملموس نبودنشان، از سوی غیر مؤمنان یا مؤمنان غافل، نادیده گرفته می‌شوند. خدای متعال در قرآن کریم در باره کفار و مشرکان می‌فرماید: «آیا گمان کرده‏اند ما اسرار دل و سخنان در گوشی آنان را نمی‏شنویم؟ بلی می‏شنویم و فرشتگان ما نزد آنان حاضرند و می‏نویسند».^۱