127
قرآن کتاب اخلاق

اللَّهُ بِما یعْمَلُونَ مُحِیطاً) است. با این قید فهمیده می‌شود که خدای تعالی بر همه اعمال و رفتار آنان احاطه دارد و آگاه است. پس تقیید با این دو قید، تقیید به عام بعد از تقیید به خاص، و در حقیقت، تعلیل است برای این که خیانت‏کاران از خدا شرم نمی‏کنند.۱

علاوه بر آیاتی که گذشت، آیات بی‌شمار دیگری نیز می‌توان به موضوع عفّت و پاکدامنی مرتبط دانست. این آیات، مؤلفه‌های حیا را تبیین و باور به آنها را ایجاد می‌کنند؛ چه آن گاه که باور به مؤلفه‌های حیا در فرد نهادینه شود، خصلت حیا مطابق با آموزه‌های دینی نیز ایجاد می‌شود.

مؤلفه‌های حیا در قرآن

گفتیم که در قرآن کریم، به لزوم شرم و حیا در رفتارها تصریح نشده است، اما در آیات بی‌شمار درباره مؤلفه‌های حیا در انسان سخن به میان رفته و تلاش شده است باور به این مؤلفه‌ها در انسان ایجاد شود. این آیات، در سه گروه تقسیم‌شدنی هستند:

۱. گروهی از آیات قرآن کریم که رفتارها را به دو دسته خوب و بد تقسیم کرده است. با این آیات، ناپسند و زشت بودن برخی رفتارها برای انسان روشن می‌شود. تمام آیاتی که اعمال را به خوب و بد تقسیم می‌کنند و مؤمنان را از ارتکاب اعمال بد برحذر می‌دارند از این آیات‌اند.۲ البته در

1.ترجمۀ تفسیر المیزان، ج‏۵، ص۱۱۹.

2.نساء: ۱۲۳: (مَنْ یعْمَلْ سُوءاً یجْزَ بِهِ وَ لا یجِدْ لَهُ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِیا وَ لا نَصیرا)؛ هر که کار بد کند کیفر آن را خواهد دید و به جز خدا کسی را یار و یاور خود نتواند یافت؛ بقره: ۸۱: (بَلی‏ مَنْ کسَبَ سَیئَةً وَ أحاطَتْ بِهِ خَطیئَتُهُ فَأُولئِک أصْحابُ النَّارِ هُمْ فیها خالِدُونَ)؛ آری، هر کس اعمالی زشت نموده و به کردارهای بد احاطه شود چنین کسی اهل دوزخ بوده و در آتش پیوسته معذب خواهد بود؛ غافر: ۴۰ (مَنْ عَمِلَ سَیئَةً فَلا یجْزی‏ إِلأ مِثْلَها وَ مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکرٍ أوْ أُنْثی‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولئِک یدْخُلُونَ الْجَنَّةَ یرْزَقُونَ فیها بِغَیرِ حِسابٍ)؛ و این را بدانید هر کس کار بدی کند به کیفری مانند آن مجازات شود و هر مرد و زنی که کار شایسته و عمل صالح کند مشروط بر آن که مؤمن باشد به پاداش آن اعمال صالحه وارد بهشت شده و در آن جا به روزی بی حساب و رزق نیکو می‌رسد؛ و... .


قرآن کتاب اخلاق
126

در این آیه برای نشان دادن حیای دختر شعیب، کلمه «استحیاء» به صورت نکره آمده که منظور از آن تجلی عفّت و نجابت در روش راه رفتن و عینی شدن حیاست. دختر شعیب علیه السلام علاوه بر این که در راه رفتن، خودنمایی و تبرّج نشان نداد، هنگام صحبت نیز خلاصه‏گویی کرد و صرفاً پیام پدر را به موسی علیه السلام رسانید. البته در دو آیه قبل نیز کناره‌گیری دختران شعیب علیه السلام از چوپانان، نجابت، حیا و پروایشان از نامحرمان را حکایت می‌کند.

همچنین در آیات دیگری نیز به صورت ضمنی از حیا یاد شده است. برای مثال، در سوره نساء درباره کسانی که از خدا پروا نمی‌کنند می‌فرماید:

(یسْتَخْفُونَ مِنَ النَّاسِ وَ لا یسْتَخْفُونَ مِنَ اللَّهِ وَ هُوَ مَعَهُمْ إِذْ یبَیتُونَ ما لا یرْضی‏ مِنَ الْقَوْلِ وَ کانَ اللَّهُ بِما یعْمَلُونَ مُحیطاً).۱
از مردم شرم می‏کنند اما از خدا شرم نمی‏کنند با آن که خدا هنگامی که سخنی در شب به خلاف رضای او می‏سازند، با آنهاست و به آنچه می‏کنند احاطه دارد [و می‌داند].

علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می‌نویسد:

در این آیه، معنای تحت‌اللفظی «استخفاء» منظور نیست، بلکه این کلمه کنایه از حیا کردن و شرمنده شدن است. به همین جهت جمله (وَ لا یسْتَخْفُونَ مِنَ اللَّهِ) را با دو قید مقید کرده است: قید اول، جمله (وَ هُوَ مَعَهُمْ إِذْ یبَیتُونَ ما لا یرْضی‏ مِنَ الْقَوْلِ) است. خداوند با این قید می‌فهماند که خیانتکارانِ مورد اشاره، هنگام شب برای برائت خود از آن خیانت، طرحی می‏ریختند و سخنانی می‌گفتند‏ که خدا از آن راضی نبوده است. قید دوم، جمله (وَ کانَ

1.نساء: ۱۰۸.

  • نام منبع :
    قرآن کتاب اخلاق
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد تقي سبحاني نيا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    اتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 59785
صفحه از 291
پرینت  ارسال به