تا مثل او از اندوه و غیظ مالامال نشوی، و در آخر خدا را به تسبیح و اعتراف به ظلم ندا نکنی؛ پس صبر کن و از این معنا که مبتلا به سرنوشتی چون سرنوشت یونس و ندایی چون ندای او در شکم ماهی بشوی برحذر باش».

۳. ضیق صدر (تنگی سینه)

یکی از موانع صبر، ضیق صدر و دلتنگی ناشی از ناملایمات زندگی است. در مقابل، سعه صدر و فراخی سینه، قدرت تحمل و شکیبایی را افزایش می‌دهد. قرآن نیز شرح صدر را لازمه گذر از سختی‌ها و دستیابی به آسانی‌ها معرفی می‌کند و آن را مقابل ضیق صدر قرار می‌دهد.^۱ سپس سعه صدر را از عوامل شکیبایی، و ضیق صدر را موجب بی‌صبری و ناشکیبایی برشمرده است و در آیات متعدد، از حضرت ختمی‌‌مرتبت صلی الله علیه و آله خواسته است با سعه صدر، از کنار نامردمی‌های کفار و مشرکان بگذرد،^۲ از کفر و شرک مشرکان اندوهگین نگردد و سخنان شرک‌آلود و نیز انکار و تکذیب رسالت از سوی آنان، بر آن حضرت گران نیاید و ایشان را به ستوه نیاورد. برای مثال، در سوره نحل به منظور تسلی دادن به ایشان می‌فرماید:

عجین است و او مایل است که به‌سرعت به هدف خود نایل شود. لذا در آیه دیگر می‌فرماید: «انسان همان گونه که خیر و خوبی را می‌خواهد شر و بدی را نیز طلب می‌کند. و انسان بسیار شتابگر است».^۱ این در حالی است که نیل به اهداف، به طور طبیعی متناسب با کوچک و بزرگ بودنشان، خویشتن‌داری و شکیبایی می‌طلبد و کسی که شکیبایی لازم را در تحمل سختی‌ها برای رسیدن به اهداف خود ندارد، در حقیقت خود را از رسیدن به هدف مطلوبش محروم ساخته است.

۲. غضب و خشم

بر اساس آموزه‌های قرآنی، از صفاتی که مانع صبر و شکیبایی می‌شود «غضب» است. انسانی که توان فرو خوردن غضب خود را ندارد، در تنبیه کردن دیگران شتاب می‌کند و شکیبایی خود را از دست می‌دهد. خداوند پیامبرش را از خشم برحذر می‌دارد و آن را مانع شکیبایی می‌داند و حضرت یونس را مصداق کسی که غضب، شکیبایی‌اش را زایل ساخت برمی‌شمرد و می‌فرماید:

(فَاصْبِرْ لِحُکمِ رَبِّک وَ لا تَکنْ کصاحِبِ الْحُوتِ إِذْ نادی‏ وَ هُوَ مَکظُومٌ).^۲

کلمه «مکظوم» را «به کسی که خشم گلویش را گرفته باشد و او نتواند به هیچ وسیله‏ای آن را خالی کند» تفسیر کرده‏اند. خدا در این آیه رسول خود صلی الله علیه و آله را از این که مانند یونس علیه السلام باشد نهی می‏کند. معنای آیه این است: «ای پیامبر! تو در برابر قضایی که پروردگارت مقدّر کرده تا از راه استدراج هلاکشان کند صابر باش، و مانند صاحب حوت مباش،