105
قرآن کتاب اخلاق

همچنین در تغییر شرایط اجتماعی می‌فرماید: «خداوند اوضاع هیچ ملتی را تغییر نمی‏دهد، مگر آن که آنان در خود دگرگونی ایجاد کنند».۱

بنابراین فضیلت اخلاقی صبر را باید بجا به ‌کار گرفت و از آن بهره جُست. پس انسان صبور در این موارد، نه تنها مستحق تشویق و پاداش نیست، بلکه بی‌گمان این شکیبایی ناپسند، نتیجه‌ای جز بازخواست، سرزنش و مؤاخذه الهی را دربر نخواهد داشت. بر این اساس آن را «صبر زیان‌بار» نامیده‌ایم.

عوامل افزایش صبر

صبر، از کلیدی‌ترین امور در زندگی است و بدون این فضیلت اخلاقی، موفقیت در امور امکان ندارد. ازاین‌رو آگاهی به راه‌های تقویت صبر، مهم است. راه‌های تقویت صبر از منظر قرآن کریم را در موارد ذیل می‌توان دانست:

۱. آگاهی از طبیعت زندگی‌ مادی (دنیا)

از عوامل افزایش شکیبایی انسان، آگاهی او از طبیعت زندگی مادی در دنیاست. زندگی مادی در دنیا، آمیخته با سختی‌هاست. کسی که ضرورت قرار گرفتن در سختی‌ها را برای نیل به کمال و پیشرفت درک کرده است، هنگام ابتلا به سختی‌ها شکیبایی خود را از دست نمی‌دهد و صبوری بر او گران نمی‌آید؛ به‌ویژه اگر بداند که حکمت خدای حکیم بر آن بوده است که انسان برای نیل به کمال، از مسیر سختی‌ها عبور کند،‌ آن‌‌گونه که در قرآن کریم به آفرینش انسان همراه با رنج و سختی تصریح

1.رعد: ۱۱: (إِنَّ اللَّهَ لا یغَیرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّی یغَیرُوا ما بِأنْفُسِهِم).

قرآن کتاب اخلاق
104

عمل کرده‌اید، پاداش داده می‏شوید».۱ این بدان جهت است که آخرت، دارِ عمل نیست، بلکه دارِ پاداش و جزاست.

۳. صبر زیان‌بار (ناپسند)

صبر، فضیلت اخلاقی مهمی به شمار می‌آید؛ اما در برخی نابسامانی‌ها مطلوب و پسندیده نیست. این ناپسندی برخاسته از ذات صبر نیست، بلکه به متعلَّق صبر برمی‌گردد. برای مثال، صبر هنگام حضور در مجلس لهو و لعب یا مجلس گناه بی آن ‌که خود فرد گناهی به جز حضور در آن مجلس مرتکب شود، یا صبر بر ظلم ظالم هنگامی که قدرت بر ترک مجلس لهو و لعب یا جامعه فاسد و یا رد ظلم وجود دارد، از مصادیق صبر ناپسند به شمار می‌رود. بنابراین عذرتراشی برای حضور در مجلس گناه و پذیرش ظلم ظالم برای کسی که قادر به ترک مجلس و یا مقابله با ظالم است، پذیرفته و مسموع نیست. لذا قرآن کریم در مذمّت کسانی که علی‌رغم میلشان ظلم و فساد را پذیرفته‌اند، با این که قادر به ترک آن بوده‌اند، یا امکان اعتراض برایشان وجود داشته است می‌فرماید: «کسانی هستند که فرشتگان جانشان را می‏ستانند در حالی که بر خویشتن ستم کرده بودند. از آنها می‏پرسند: در چه کاری بودید؟ گویند: ما در روی زمین مردمی بودیم زبون‌گشته. فرشتگان گویند: آیا زمین خدا پهناور نبود که در آن مهاجرت کنید؟ مکان اینان جهنّم است و سرانجامشان بد».۲

1.طور: ۱۶: (اصْلَوْها فَاصْبِرُوا أوْ لا تَصْبِرُوا سَواءٌ عَلَیکمْ إِنَّما تُجْزَوْنَ ما کنْتُمْ تَعْمَلُونَ).

2.نساء: ۹۷: (إِنَّ الَّذینَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلائِکةُ ظالِمی‏ أنْفُسِهِمْ قالُوا فیمَ کنْتُمْ قالُوا کنَّا مُسْتَضْعَفینَ فِی الْأرْضِ قالُوا أ لَمْ تَکنْ أرْضُ اللَّهِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فیها فَأُولئِک مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصیراً).

  • نام منبع :
    قرآن کتاب اخلاق
    سایر پدیدآورندگان :
    محمّد تقي سبحاني نيا
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    اتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1393
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 59503
صفحه از 291
پرینت  ارسال به