توکّل

(وَ مَن یتوکل عَلی اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بَالِغُ أمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکلُ‏ِّ شی‏ْءٍ قَدْرًا)

هر کس بر خدا توکّل کند، خدا او را بس است؛ همانا خداوند به خواست خویش می‌رسد و برای هر چیزی اندازه‏ای قرار داده است.

واژه‌شناسی توکّل

«توکّل» از ریشه «و ک ل» است و بر اعتماد و تکیه بر دیگری در انجام امور دلالت می‌کند. ازاین‌رو در معنای «توکّل» نوعی اظهار ناتوانی نیز وجود دارد؛ یعنی شخص متوکّل به سبب درک نوعی ناتوانی در خود و از جمله آگاهی نداشتن از سرانجام کار، به شخص دیگری که توان جبران ضعف او را دارد متوسل شده، او را از طرف خود برای پیگیری امور خویش جلو می‌اندازد و نماینده خویش معرفی می‌کند.^۱ ازاین‌رو راغب در بیان معنای «توکّل» می‌نویسد: «توکیل آن است که اعتماد کنی بر دیگری و او را نایب خویش قرار دهی».^۲ همچنین طریحی، باور به

امام صادق علیه السلام در ادامه فرمود: «آنان تعهد دادند در زندگی از احدی تقاضا نکنند، تا آن جا که اگر یکی از آنان در سفر بود و سواره حرکت می‌کرد و تازیانه‌اش به زمین می‌افتاد، خوش نداشت به کسی بگوید تازیانه را به من بده، بلکه خودش پیاده می‌شد و تازیانه‌اش را برمی‌داشت؛ یا اگر یکی از آنان در کنار سفره دستش به آب نمی‌رسید، به کسی نمی‌گفت آب را به من بده، بلکه خودش برمی‌خاست و ظرف آب را برمی‌داشت».^۱

در این حدیث نیز پیامبر صلی الله علیه و آله شرط ضمانت بهشت را عدم درخواست از غیر می‌داند. تحقق این امر مستلزم توجه به توانمندی‌های خداداد خویش و توکّل بر خدا و استعانت از او به جای استعانت از بندگان خداست.

نتیجه آن که انسان با عزّت نفس بالا، عقل خویش را در حد کمال به کار می‌گیرد، در کسب علم و دانش می‌کوشد و با رعایت تقوا و پرهیزکاری و توکّل به خدای متعال، از تمام توان خود برای اهداف خویش بهره می‌جوید و نیز خفّت و خواریِ ناشی از اظهار نیاز به هم‌نوعان را نمی‌پذیرد.